Artykuł gościnny Bożeny Ciesielskiej, poświęcony tym razem krótszym utworom poetyckim Gustawa Zielińskiego.

Twórczość Gustawa Zielińskiego na zesłaniu

Bożena Ciesielska

Gustaw Zieliński został oskarżony za pomoc partyzantom należącym do ugrupowania „Zemsta Ludu”. Spotkał się z nimi w 1833 r. w lasach między Krzem a Lubówcem w gminie Skępe. Kalikst Borzewski i Artur Zawisza poprosili Gustawa Zielińskiego, z którym znali się  z czasów powstania listopadowego, o przewiezienie rannego kolegi do Jastrzębia pod Brodnicą. Podczas dyskusji ujawniły się odmienne poglądy. Borzewski i Zawisza twierdzili, że powstanie przeciw zaborcy ma sens, a Zieliński uważał, że wszczynanie buntu zbrojnego nie ma sensu. Prośbę kolegów Gustaw Zieliński spełnił. Rannego Roberta Kurellę przetransportował za pruską granicę. Niestety, zaczęły się aresztowania osób, które miały kontakt z partyzantami. W połowie czerwca 1833 roku Gustaw Zieliński opuścił wieś Kierz i udał się do Warszawy, potem do Przetyczy, a następnie w Sochaczewskie. Został aresztowany, a 29 lipca 1834 roku sąd wojskowy skazał go na zesłanie na Syberię.

W więzieniu w Warszawie powstały prawdopodobnie – oba mają datę 1834 rok – dwa teksty poetyckie: Widok na Powązki i Odjazd. Nastrój tych utworów nie napawa optymizmem. Osoba mówiąca (porte-parole poety Gustawa Zielińskiego) w wierszu Odjazd zdaje sobie sprawę, że czeka go kilkuletnie zesłanie: („I w strony lube źrenicą zaciekłą / Patrząc bez końca, marząc wśród zawiei, / Przeklnie to życie, co się będzie wlekło / Na lodowatym brzegu Jenisei…”).

Podczas pobytu na zesłaniu powstają poematy i wiersze. Jeden z nich został zadedykowany przyjacielowi Adolfowi Januszkiewiczowi. W tekście Wiersz na pomięszkanie Adolfa J[anuszkiewicza] podmiot liryczny zastanawia się, gdzie się znalazł i zadaje sam sobie szereg retorycznych pytań. Czy znajduje się w jurcie kirgiskiego chana, czy w namiocie, czy w haremie? Okazuje się, że ogromne wrażenie na osobie mówiącej wywarł wystrój mieszkania Adolfa Januszkiewicza. Przyjaciel urządził swoje pokoje w Iszymie, wieszając obrazy, widoki i ryciny oraz stawiając przedmioty, które nazwał „ojczystymi pamiątkami”. Janusz Odrowąż-Pieniążek napisał: „W wygodnych pokoikach pełno było sprzętów, które zdarzyło się nabyć po jednym uwolnionym w tym czasie współwygnańcu”. Prawdopodobnie Adolf Januszkiewicz zbierał także wschodnie ubiory i broń. Stąd zrodziło się pytanie osoby mówiącej: „Gdzież jestem?..”. Puenta wiersza zaskakuje czytelnika, gdyż wcześniejsze opisy wprowadzają go w egzotyczny świat i niezwykły nastrój. Okazuje się, że urządzone pokoje przeniosły odbiorcę do innej krainy. Podmiot liryczny prosi bohatera wiersza o objaśnienia: „Wytłumacz mi, Adolfie, co to wszystko znaczy? / Może to zmienne życia naszego koleje; / Z jednej strony różowo, to niby nadzieje, / A z drugiej wszystko czarno – to obraz rozpaczy”.

Innym tekstem napisanym na emigracji w Tobolsku w 1835 roku był wiersz Nie mogę być twoją. Muzykę do utworu skomponował Ignacy F. Dobrzyński. Kompozytor spopularyzował tekst, który śpiewano w XIX wieku na melodię mazurka. Czytelnik zostaje wprowadzony w opis sytuacji. Noc, księżyc, otwarte okno, doniczka z kwiatem, w oknie zapłakana twarzyczka… Czy wszystko jest przypadkowe? Okazuje się, że ktoś pędzi na koniu. Jeździec zatrzymuje się pod oknem, skłania głowę i rozpoczyna rozmowę z dziewczyną. Ich powitanie świadczy o tęsknocie… Niestety, matka dziewczyny zabroniła spotkań. Ukochana mówi do ukochanego: „Matka kochać broni, / Nie mogę być twoją”. Chłopiec zapewnia o swej miłości. Nikt nie będzie cię tak kochał jak ja… Dziewczyna odpowiada: „Dzielę twe cierpienia, / Twoją być nie mogę…”. Ukochany odwołuje się do ostatniego argumentu. Wyjeżdża w daleką drogę, więc prosi jeszcze raz, a może już ostatni raz… Dziewczyna ulega: „Ach! nie jedź, daj słowo, / Wszak twoją być mogę!…”. Jak zakończyło się potajemne spotkanie dwojga zakochanych? Trzeba spytać księżyca, który wszystko słyszał i widział.

Gustaw Zieliński swoje najbardziej znane utwory napisał na emigracji podczas ośmioletniego zesłania, ale należy pamiętać, że pod koniec życia także błysnął talentem, tworząc Powrót wiosny i Wisienki.