Dzisiejszy artykuł gościnny Bożeny Ciesielskiej jest poświęcony Ignacemu Orpiszewskiemu, polskiemu zesłańcowi, który odbywał karę w Jenisejsku.
Ignacy Orpiszewski (1811-1882)
Bożena Ciesielska
Są biografie ludzi znanych szerszemu kręgowi odbiorców, są też takie, które znają tylko regionaliści zajmujący się konkretnym regionem, najczęściej miejscem swego urodzenia lub zamieszkania. Zawsze warto poświęcić czas na poznanie osób, które nie są powszechnie znane, ponieważ ich życie i osiągnięcia często bywają wielkie, ale niedocenione lub zapomniane.
Janusz Odrowąż-Pieniążek zauważył, że ci, którzy wyemigrowali po upadku powstania listopadowego na Zachód pracowali i czynnie działali żyjąc w przyzwoitych warunkach materialnych. Natomiast ci, którzy zostali skazani na utratę praw obywatelskich i majątku oraz zesłanie, często borykali się z niedostatkiem. Po odbyciu kary i powrocie nie każdy umiał zmierzyć się z nowym życiem na wolności.
Taką osobą, której historię warto poznać, był Ignacy Orpiszewski. Rodzicami Ignacego byli Marianna z domu Szymońska herbu Jastrzębiec i Józef Orpiszewski herbu Junosza. Mieli synów: Ludwika, Władysława i Ignacego.
Ignacy Orpiszewski urodził się 12 grudnia w 1811 roku w Lubochni niedaleko Tomaszowa Mazowieckiego (woj. łódzkie). Gdy Ignacy miał 11 lat, rodzice przenieśli się do Kłóbki na Kujawach. Ojciec Ignacego – Józef – brał udział w powstaniu kościuszkowskim. Brat Ignacego – Ludwik – zaangażował się w powstanie listopadowe. Brał udział w ataku na Belweder. Potem wyemigrował do Francji.
Ignacy Orpiszewski uczył się w szkołach klasztornych w Łowiczu, Włocławku i w Płocku. Po maturze wstąpił na Uniwersytet Warszawski. Według jednych źródeł był uczestnikiem zrywu niepodległościowego w stopniu podporucznika. Służył w Akademickiej Gwardii Honorowej. Należał do Towarzystwa Patriotycznego. Według innych źródeł nie wiadomo czy Ignacy brał udział w powstaniu. W 1833 r. pomagał partyzantom Artura Zawiszy, z którym był zaprzyjaźniony. Znał go jeszcze z czasów studenckich. Pomagał członkom „Zemsty Ludu” materialnie. Nocował Artura Zawiszę w dworku Orpiszewskich w Kłóbce. Po upadku partyzantki A. Zawiszy w 1834 roku Orpiszewski został aresztowany i osadzony w warszawskiej Ludwisarni. Po roku sąd wojskowy skazał go na konfiskatę majątku, utratę praw i odosobnienie.
Po wydaniu wyroku został zesłany do Wschodniej Syberii. Drogę na zesłanie odbył pieszo, idąc z innymi skazańcami z Tobolska do Jenisejska. Był jednym z nielicznych, który przeżył. Początkowo mieszkał we wsi Kieżemskoje i w Kuczmie, a potem w Jenisejsku. W Jenisejsku warunki materialne były bardzo trudne. Doskwierała bieda i głód. Mimo niedostatku Orpiszewski interesował się życiem ludności tubylczej. Opisywał jak żyją Ostiacy (Chantowie) i Tunguzi (Ewenkowie). Żeby zarobić na życie, podjął się pracy w kancelariach. Korzystał z książek i gazet przychodzących z Iszymia i Kurganu. Lektury przysyłano mu pocztą. Korespondował z Gustawem Zielińskim, z którym znał się bardzo dobrze z czasów szkolnych. Obaj uczyli się w Szkole Wojewódzkiej w Płocku, potem byli studentami Uniwersytetu Warszawskiego, nawet razem mieszkali w podwarszawskim dworku Wendtów. Dzięki G. Zielińskiemu Ignacy poznał wiele osób z kręgu intelektualistów. I. Orpiszewski zajmował się tłumaczeniami. Przetłumaczył z języka francuskiego Historię powszechną J. Millera.
Po odbyciu wieloletniej kary wrócił do Polski w 1850 roku. Prośbę do cara o ułaskawienie i uwolnienie Ignacego napisała żona Ludwika Maria z Wodzińskich. Ignacy Orpiszewski przebywał na zesłaniu 16 lat. Początkowo zatrzymał się u brata Władysława w Rysinach niedaleko Kłodawy.
Gustaw Zieliński pomagał Ignacemu Orpiszewskiemu. Podróżował z nim za granicę. W 1856 roku obaj byli w Paryżu u Ludwika Orpiszewskiego. W 1865 roku przebywali w Ostendzie (Belgia).
W 1860 roku Ignacy Orpiszewski ożenił się. Urodziło mu się siedmioro dzieci. Zamieszkał w majątku Bronowice pod Łodzią. Zarządzanie gospodarstwem zostawił żonie. Podobno z każdej podróży przywoził buty. Dużo czytał i pisał. Po wielu latach zesłania nie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości.
W 1881 roku G. Zieliński zaprosił Orpiszewskiego do Wioski w gminie Skępe do rodzinnego dworku. Chciał mu wydzierżawić majątek Żuchowo w gminie Skępe. Niestety, gospodarowanie nie było pracą, którą lubił Orpiszewski.
Ignacy Orpiszewski zmarł w 1881 roku lub 1882 roku w Skępem.
Bibliografia
M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, tom II, Rypin 2014.
J. Odrowąż-Pieniążek, Zatrzymany do życia. Listy literackie Ignacego Orpiszewskiego do Gustawa Zielińskiego (1835-1843), 1962.
A. M. Stogowska, Zesłańcy syberyjscy uczestnicy partyzantki „Zemsta Ludu” w 1833 r. na terenie Mazowsza.
A. M. Stogowska, Wpisany w epokę. Gustaw Zieliński 1809-1881, Płock 1996. (z tej książki pochodzi też portret Ignacego Orpiszewskiego)
Kazimierz Wielki oraz niepospolici z Kowala i okolic, WTN 2006.