W tym roku w Kazachstanie obchodzi się 200-lecie urodzin Kurmangazego Sagyrbajuły (Құрманғазы Сағырбайұлы; 1818-1889) – kompozytora, który wsławił się licznymi utworami na dombrę, tradycyjny kazachski instrument strunowy szarpany. Był jednym z najsławniejszych twórców w gatunku küj (күй), czyli utworach instrumentalnych przeznaczonych właśnie dla dombry lub komuzu. Sztuka komponowania i wykonywania muzyki tego gatunku została wpisana na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Z tej okazji publikuję jego biogram (tłumaczenie własne z języka rosyjskiego) z portalu E-history.kz (źródło). Oczywiście będzie też czego posłuchać.
Kurmangazy Sagyrbajuły (…) urodził się w 1823 r. w Ordzie Bukiejewskiej (Бөкей хандығы)1, w miejscowości Żideli (Жиделі, obecnie w rejonie żanakalińskim obwodu zachodniokazachstańskiego), w jurcie biedaka Sagyrbaja (Сағырбай). Od wczesnego dzieciństwa grał na dombrze. Wczesny pociąg do muzyki nie spotkał się z aprobatą ojca. Z kolei matka Kurmangazego, Ałka (Алка), osoba o wielkiej indywidualności i silnej woli, podzielała miłość syna do muzyki i wspierała go.
W wieku 6 lat z powodu dotkliwej biedy Kurmangazy został pastuchem. W swoim rodzinnym aule z zachwytem słuchał przyjezdnych wykonawców küjów (күйші), wśród których szczególnie wyróżniał się Uzak (Ұзақ), który dostrzegł w młodym Kurmangazym szczególne zamiłowanie do muzyki i przepowiedział mu wielką przyszłość. W wieku 18 lat Kurmangazy porzucił rodzinny auł i rozpoczął tułacze życie wędrownego muzykanta. Wraz z Uzakiem uczestniczył w zawodach, rozwijał swoje mistrzostwo i stał się jednym z wybitnych dombrzystów. Był świadkiem powstania ludowego Kazachów Ordy Bukiejewskiej (1836-1838) pod wodzą Isataja Tajmanowa (Исатай Тайманұлы) i Machambeta Utemisowa (Махамбет Өтемісұлы) przeciwko chanowi Dżangirowi (Жәңгір) i rosyjskiemu kolonializmowi. Jeden z jego pierwszych küjów, „Kiszkentaj” („Кішкентай”, „Mały”), był poświęcony właśnie powstaniu.
Za otwartą krytykę bogaczy Kurmangazy był prześladowany. Niejednokrotnie trafiał do więzienia, jednak nigdy się nie poddawał. Siedział w więzieniach Uralska i Orenburga, istnieją także informacje, że również w Irkucku. Pod wpływem tułaczki, krzywd i prześladowań stworzył küje „Ałatau” („Алатау”) i „Saryarka” („Сарыарқа”), odzwierciedlające najgłębsze myśli ludu o niezależności i swobodzie, miłość do swojej ziemi.
Kurmangazy zapoznał się z przedstawicielami rosyjskiej kultury progresywnej – filologami historykami i etnografami, którzy zbierali materiały o kazachskiej muzyce, jej wykonawcach i instrumentach ludowych. Współczesny mu uralski dziennikarz i poeta Nikita Sawiczew (Никита Савичев) w gazecie „Uralskije wojskowyje wiedomosti” pisał „Sagyrbajew to unikatowa muzykalna dusza i gdyby zdobył europejskie wykształcenie, byłby w świecie muzycznym gwiazdą pierwszej wielkości…”. Küj „Lauszken” („Лаушкен”) Kurmangazy poświęcił rosyjskiemu przyjacielowi, który pomógł mu w trudnych chwilach. Jego uczucia przyjaźni zostały wyrażone też w utworach „Maszyna” („Машина”), „Marsz pierowski” („Перовский маршы”) i innych.
W 1862 r. Kurmangazy spotkał się w końcu ze swoim rodakiem, innym wielkim kompozytorem küjów Dauletkerejem (Дәулеткерей Шығайұлы; 1820-1887). Obaj dombrzyści-improwizatorzy wywarli znaczny wpływ na siebie nawzajem. Kurmangazy włączył do swojego repertuaru küj Dauletkereja „Bulbul” („Бұлбұл”, „Słowik”).
Ukoronowaniem twórczości Kurmangazego jest küj „Sary-Arka”, utrzymany w jasnych tonach, odmalowujący obraz bezkresnych przestrzeni kazachskiego stepu. Szczególne sposoby gry, rozwijające muzyczną technikę tych czasów, pieczołowicie przejęli i rozwinęli jego uczniowie i następcy. Wśród nich był Machambet Utemisow, Dina Nurpeisowa (Дина Нүрпейісова), Jergali Jesżanow (Ерғали Есжанов) i inni. W 1880 r. Kurmangazy zamieszkał w miejscowości Sachma pod Astrachaniem. Doświadczony i szanowany w narodzie, zgromadził wokół siebie następców w sztuce – Dinę Nurpeisową, Jergalego Jesżanowa, Mamena, Mendigali Sulejmenowa (Меңдіғали Сүлейменов). Sławni w tym czasie dombrzyści – Kokbała (Көкбала), Menetaj (Менетай), Menkara (Менқара), Sugurali (Сүгірәлі), Torgajbaj (Торғайбай), Szora (Шора) – także uważali się za uczniów Kurmangazego.
Kurmangazy Sagyrbajuły zmarł w 1986 r. Jest pochowany we wsi Ałtynżar (Алтынжар), obecnie na terenie Rosji (rejon wołodarski, obwód astrachański). Do chwili obecnej zachowało się 60 küjów Kurmangazego. Jewgienij Brusiłowski (Евгений Брусиловский), kazachstański kompozytor i zbieracz folkloru, był pierwszym, który przystąpił do rehabilitacji imienia genialnego Kurmangazego, który słynął w kazachskim stepie jako „niepoprawny rozbójnik”. Popularność muzyki Kurmangazego w naszych czasach oraz nadanie jego imienia konserwatorium w Ałmaty są jednymi z większych zasług Brusiłowskiego.
Przypisy
1 Orda Bukiejewska – autonomiczny chanat kazachski należący do Imperium Rosyjskiego, istniejący w latach 1801-1876 między dolnym biegiem Wołgi a rzeką Ural, następnie włączony do guberni astrachańskiej (przyp. tłum.).
Dziękuję! Dzięki Tobie poznaję muzykę, której inaczej nie miałabym szansy poznać!
Bardzo się cieszę. Tak myślałam, że Cię ta postać i muzyka zainteresuje. Pewnie w Chinach też gra się na czymś podobnym do dombry?
Bardzo ciekawa muzyka regionalna. Najbardziej podobał mi się Perowskij marsz.