Tryb życzący, łączący i warunkowy. Bezosobowa forma czasownika. Zaimek: osobowy, pytający, wskazujący, określony i nieokreślony. Przysłówek. Imiesłów na -п, -а/-е, -ала/-еле, -ла/-ле, -ғанче/-генче/-қанче/-кенче. Czasowniki złożone. Poimek. Partykuła. Wykrzyknik.
Tryby czasownika
Tryb życzący
Forma twierdząca
мен алғайым – obym wziął/wzięła
сен алғайзыӊ – obyś wziął/wzięła
ол алғай – oby wziął/wzięła
пис алғайбыс – obyśmy wzięli/wzięły
силер алғайзар – obyście wzięli/wzięły
ылар алғайлар – oby wzięli/wzięły
W pierwszej osobie liczby pojedynczej przyrostki -ым/-им występują zamiennie z -бым/-бим.
Forma przecząca
мен албайым
сен албайзыӊ
ол албай
пис албайбыс
силер албайзар
ылар албайлар
Tryb łączący
Forma twierdząca
мен алар эдим – wziąłbym/wzięłabym
сен алар эдиӊ – wziąłbyś/wzięłabyś
ол алар эди – wziąłby/wzięłaby
пис алар эдибис – wzięlibyśmy/wzięłybyśmy
силер алаар эдаар – wzięlibyście/wzięłybyście
ылар алар эдилер – wzięliby/wzięłyby
Forma przecząca
мен албас эдим – nie wziąłbym/nie wzięłabym
сен албас эдиӊ – nie wziąłbyś/nie wzięłabyś
ол албас эди – nie wziąłby/nie wzięłaby
пис албас эдибис – nie wzięlibyśmy/nie wzięłybyśmy
силер албас эдаар – nie wzięlibyście/nie wzięłybyście
ылар албас эдилер – nie wzięliby/nie wzięłyby
Tryb warunkowy
Forma twierdząca
мен алзам – jeśli wezmę
сен алзаӊ – jeśli weźmiesz
ол алза – jeśli weźmie
пис алзабыс – jeśli weźmiemy
силер алзаар – jeśli weźmiecie
ылар алзалар – jeśli wezmą
Forma przecząca
мен албазам
сен албазаӊ
ол албаза
пис албазабыс
силер албазаар
ылар албазалар
Bezosobowa forma czasownika
Formę bezosobową czasownika w języku szorskim tworzy się, dodając do tematu czasownika przyrostek złożony -(а)рға/-(е)рге (forma twierdząca) lub przyrostek -паска/-баска/-маска/-песке/-беске/-меске (forma przecząca). Zarówno w języku szorskim, jak i w innych językach turkijskim formę bezosobową czasownika nazywa się supinum.
пар- — iść
парарға
кел- — przychodzić
келерге
нан- — wracać
нанарға
ӧс- — rosnąć
ӧзерге
тут- — trzymać
тударға
сарна- — śpiewać
сарнарға
Мен парарға маӊзырапчам.
Spieszę się wyjechać.
Аӊчы аӊнарға чепсенча.
Myśliwy szykuje się polować.
Эртен сӱген кӧрерге парды.
Rano poszedł obejrzeć więcierz.
Чел кирбеске кӧзнектерин пектеди.
Zamknął okno, żeby wiatr nie wiał.
Istnieje zredukowana forma supinum bez drugiej części przyrostka -ға.
Абанатқа перер(ге) керек.
Trzeba pożyczyć.
Zaimek
Zaimki różnią się od innych samodzielnych części mowy tym, że nie nazywają przedmiotów i cech, lecz wskazują na nie. Pod względem znaczenia zaimki dzielą się na osobowe, dzierżawcze, pytające, nieokreślone i inne.
Zaimek osobowy
Zaimek osobowy pełni w zdaniu różne funkcje i w zależności od swojego położenia w zdaniu występuje w różnych przypadkach. Przyrostki deklinacji zaimków osobowych są takie same, jak u rzeczowników, lecz zaimki z przyrostkami deklinacyjnymi uległy znacznym zmianom fonetycznym. Oto wzory deklinacji zaimków osobowych.
| Przypadek | Zaimek osobowy | |||||
| ja | ty | on/ona/ono | my | wy | oni/one | |
| Mianownik | мен | сен | ол | пис | силер | ылар |
| Dopełniacz | мееӊ | сееӊ | ааӊ | пистиӊ | силердиӊ | ылардыӊ |
| Biernik | мени | сени | аны | писти | силерди | ыларды |
| Kierunkowy | маға/маа | саға/саа | аға/аа | писке | силерге | ыларға |
| Miejscownik | менде | сенде | анда | писте | силерде | ыларда |
| Wyjściowy | менеӊ | сенеӊ | анаӊ | пистеӊ | силердеӊ | ылардаӊ |
| Narzędnik | мееӊме | сееӊме | ааӊма | писпе | силербе | ыларба |
Zaimek pytający
Deklinacja zaimków pytających kto? co?
| Przypadek | Zaimek pytający | |
| kto? | co? | |
| Mianownik | кем? – kto? | ноо? – co? |
| Dopełniacz | кемниӊ? – kogo? czyj? | нооныӊ? – czego? czyj? |
| Biernik | кемни? – kogo? | нооны? – co? |
| Kierunkowy | кемге? – komu? do kogo? | нооға? – czemu? do czego? |
| Miejscownik | кемде? – u kogo? gdzie? | ноода? – u czego? gdzie? |
| Wyjściowy | кемнеӊ? – od kogo? skąd? | ноодаӊ? – od czego? skąd? |
| Narzędnik | кемме? – kim? | нооба? – czym? |
қайаға? – dokąd?
қачан? – kiedy?
қайде? – jak?
қанче? – ile?
қайдығ? – jaki?
ноо керек? нӧӧрек? – po co?
қайда? – gdzie?
чӧк? – po co? dlaczego?
қайдара? – dokąd?
ноодаӊ аара? – po co? dlaczego?
ноодаӊ шыгара? – z jakiego powodu?
ноодаӊ ӱчӱн? – dlaczego?
қаный? – dokąd?
қайдаӊ? – skąd?
Zaimek określony
позы, пойы – sam (temat пос-, пой- podlega deklinacji i posesywności)
парчын – wszystko, wszyscy
текши – wszystko
пирези – inny
пашқа – inny
Zaimek nieokreślony
ноо-ноо, ноо-да – coś
кем-кем, кем-да – ktoś
қайдығ-қайдығ, қайдығ-да – jakiś
қайа-қайа – dokądś
қачан-қачан – kiedyś
Zaimki nieokreślone tłumaczy się na polski jako przeczące, gdy orzeczeniu zdania towarzyszy partykuła przecząca, np. нооны-да акелерим (coś przyniosę), нооны-да акелбессим (niczego nie przyniosę).
Zaimek wskazujący
по – ten (o przedmiocie znajdującym się w pobliżu)
тиги – tamten (o przedmiocie, który znamy)
ол – tamten (o przedmiocie, który jest daleko)
андығ, эндиғ, мындығ, мендиғ – taki
Imiesłów przymiotnikowy
Imiesłów przymiotnikowy to część mowy, która zajmuje pozycję pośrednią między rzeczownikiem a czasownikiem, gdyż posiada zarówno cechy czasownika (stronę), jak i rzeczownika (przyjmuje formy deklinacji i posesywności, może mu towarzyszyć poimek).
Imiesłowy przymiotnikowe tworzy się, dodając do tematu rzeczownika przyrostki ған, -чатқан, -р, -чаӊ, -ғалақ, -ғадыг, -аатқан, -ғаачы, -ғанче. Warianty i formy przeczące tych przyrostków zostały omówione w lekcji 9.
Główną funkcją imiesłowu przymiotnikowego jest określenie cechy przedmiotu.
парған кижи – człowiek, który wyjechał
парбаан кижи – człowiek, który nie wyjechał
парчатқан кижи – człowiek, który jechał
парбаанчатқан кижи – człowiek, który nie jechał
парчаӊ кижи – jeżdżący (stale) człowiek; człowiek, który powinien pojechać
парбачаӊ кижи – człowiek, który nie powinien jechać
парғалақ кижи – człowiek, który jeszcze nie wyjechał
парғадыг кижи – człowiek, który być może pójdzie
парбадыг кижи – człowiek, który być może nie pójdzie
парар кижи – człowiek, który pojedzie
парбас кижи – człowiek, który nie pojedzie
Formy deklinacyjne imiesłowów przymiotnikowych pełnią w zdaniu funkcje podmiotu, dopełnienia i okolicznika.
По айтқаны (mianownik) келишпес.
Nieładnie tak mówić (dosłownie: to, co zostało powiedziane, jest nieładne).
Ылар сееӊ келченнеӊ (wyjściowy) аара эрбектештилер.
Oni mówili o twoim przyjeździe.
Ол келбеннеӊ (wyjściowy) ӱчӱн пис иштебеен пардыбыс.
Przez to, że on nie przyszedł, nie zaczęliśmy pracy.
По эмде чатқан кижилер чақшы кижилер полчалар.
Ludzie mieszkający w tym domu są dobrymi ludźmi.
Мен школга парған кӱңде паллар кӧп чаккийлер ӱргедигчилерге акелгеннер.
W dniu, w którym poszedłem do szkoły, dzieci przyniosły dużo kwiatów nauczycielom.
Ол тушта Аба-тура меен чатчатқан тура полған.
W tym czasie Nowokuźnieck był miastem, w którym mieszkałam.
Мен парчан аалға кижилер эдоқ парыбыстырлар.
Ludzie też poszli do wsi, do której zwykle chodziłem.
Пербеенчитқан аңчыларға тағ ээзи тарынча.
Gospodarz góry gniewa się na myśliwych, nie dzielących się zdobyczą.
Imiesłów przysłówkowy
W języku szorskim imiesłów przysłówkowy to bezosobowa forma czasownika określająca:
a) czynność towarzyszącą głównej czynności lub taką, która odbyła się po niej;
b) główną czynność;
c) sposób wykonania czynności.
Imiesłowy przysłówkowe w języku szorskim mają bardzo szerokie zastosowanie. Pełnią one funkcję orzeczenia czasownikowego, orzeczenia w zdaniu przydawkowym, a także okoliczników. W języku szorskim jest kilka form imiesłowów przysłówkowych.
Przyrostki imiesłowów przysłówkowych: -п/-ып/-ип, -а/-е, -ала/-еле, -ла/-ле, -ғанче/-генче/-канче/-кенче. Przyrostki są dołączane do tematu czasownika.
Imiesłów przysłówkowy na -п
сарна- — śpiewać
сарнап – śpiewając; zaśpiewawszy
иште- — pracować; robić
иштеп – robiąc, zrobiwszy
пар- — iść
парып – idąc; szedłszy
кел- — przychodzić
келип – przychodząc, nadchodząc
шық- — wychodzić
шығып – wychodząc
кес- — kroić
кезип – krojąc; pokroiwszy
ылғап айтча – opowiada płacząc
қатқырып чӱгӱрча – biegnie śmiejąc się
ээде айдып ылғапча – to powiedziawszy, płacze
алақтырып парыпсты – oszukawszy, odszedł
садвалып акелген – kupiwszy, przyniósł
Чайзан қыс чақшы шор тилибе чооқтажып сценаға шықты.
Piękna dziewczyna, dobrze mówiąc po szorsku, wyszła na scenę.
Мен саға кӧрӱп аар тынчам, — маттап сени кӧӧленчам.
„Patrząc na ciebie, ciężko oddycham – bardzo cię kocham”. (cytat z piosenki)
Апшый ызайынып ташқарта турған, анаң эмге кирген.
Staruszek, uśmiechając się, stał na słońcu, potem wszedł do domu.
Imiesłów przysłówkowy na -а/-е
кел- — przychodzić
келе – przychodząc
нан- — wracać
нана – wracając
сарна- — śpiewać
сарна келе – śpiewając
иште- — pracować
иште келе – pracując
чада қыырча – czyta leżąc
чӱгӱре шықты – wybiegł (dosłownie: wyszedł biegnąc)
Турған ағаш тура сынды.
Stojące drzewo złamało się, stojąc.
Номды колунда тудуна кабинетка кирды.
Trzymając książkę w ręku, weszła do gabinetu.
Imiesłów przysłówkowy na ала/-еле, -ла/-ле
айт- — mówić
айтала – zaledwie powiedziawszy
кӧр- — patrzeć
кӧреле – zaledwie zobaczywszy
сарна- — śpiewać
сарнала – zaledwie zaśpiewawszy
иште- — pracować; robić
иштеле – zaledwie zrobiwszy
Ээде айтала парыбысты.
Zaledwie to powiedziawszy, wyszła.
Мен саара кӧреле мени таныды.
Zaledwie spojrzawszy w moją stronę, poznała mnie.
Imiesłów przysłówkowy na -ғанче/-генче/-канче/-кенче
Сен тонанғанче, мен орамда турғам.
Kiedy się ubierałeś, stałem na ulicy.
Таӊ чарылғанче, узубыстым.
Spał, dopóki nie wstał świt.
Кӱн сустағанче шық келди.
Słońce wzeszło, lśniąc.
Чарық кебеге киргенчи, чар қаштап чӧрейин.
Lepiej pójdę brzegiem, niżbym miał wsiadać do rozbitej łodzi.
Кӧп полып чабал полғанче, ас полып чақшы ползын.
Lepiej niech będzie mniej, niż dużo, a źle.
Czasowniki złożone
Czasowniki pomocnicze (пер- , пар- , пол- , одур- , чат- , сал- , тӱш- , кӧр- , кел- , шық- , э- , те- , ыс- , ал- , эрт- , қал-) w połączeniu z pełną lub zredukowaną formą imiesłowu przysłówkowego na -п tworzą czasowniki złożone o nowym znaczeniu.
чадаперген – zaczął żyć
қызылпарған – poczerwieniał
салсалдым – położył
паркелген – poszedł
усқанкелды – obudził się
келтӱшти – zszedł
шығаперген – wszedł
қайнапқалған – zagotował się
чағтӱшкен – padał śnieg/deszcz
учуқпарды – odleciał
кӧрбенқалған – nie zobaczył
чӧркӧрейн – pochodzę
шықпарған – wyszedł
иштепсалған – zrobił
пақкӧрейн – wlezę
учуқпарған – odleciał
суқсалған – włożył
акелчам – przynoszę
шықкелген – pojawił się
уқпаансалған – nie posłuchał
акирчам – zanoszę
киркелген – wszedł
келбеенсалған – nie przyszedł
ашықчам – wynoszę; podnoszę
акешчам – przesyłam; przewożę
аленчам – zdejmuję
апарчам – wynoszę (алып — zachodzi asymilacja dźwięków „лып”)
Poimek – pomocnicza część mowy
Wyrazy pomocnicze, zależne od przypadków i odpowiadające polskim przyimkom, nazywają się poimkami. Poimek w przeciwieństwie do przyimka stoi po rzeczowniku. Poimki odgrywają w zdaniu rolę pomocniczą, uściślając znaczenie przypadków. Niektóre poimki (па, ча) są bardzo zbliżone do przyrostków deklinacyjnych i w pewnych warunkach mogłyby za takowe uchodzić. Poimki te mogą być pisane razem z rzeczownikiem.
Pod względem pochodzenia i funkcji poimki dzielą się na:
a) poimki właściwe;
b) poimki-przysłówki;
c) poimki-przyrostki;
d) poimki-spójniki porównawcze;
e) poimki-wyrazy pomocnicze (rzeczowniki).
Poimki-wyrazy pomocnicze
иштинде – wewnątrz
кестинде – z tyłu
пажында – przez, w czasie
тӧзӱнде – u podstawy
ӱстӱнде – u góry
чанында – obok, koło
алында – przed
алтында – na dole, pod
соонда – po
таштында – na zewnątrz
арғазында – za, z tyłu
ортазында – w środku, pośrodku
аразында – między, wśród
қажында – na brzegu
қырыйында – na brzegu
орнунда – zamiast
тӱбӱнде – na dnie
пурунда – poprzednio, wcześniej
пағрында – na zboczu
қойнында – u podstawy; między czymś (np. w wąwozie), w objęciach
Чадық алтында қозан одурча.
Pod zwalonym drzewem siedzi zając.
Эжигиниӊ чанында салды.
Położył przy drzwiach.
Алтын шарчын тӧзӱнде алыптығ қара ат турған.
Przy złotym konowiązie stał czarny koń bohatera.
Чыл пажында ол келген.
Przyjechała po roku.
Poimki-przysłówki
Poimki-przysłówki występują po rzeczownikach w określonym przypadku.
1. Poimek пере – tu, w tę stronę. Występuje z przypadkiem wyjściowym.
Пылтырғыдаӊ пере Том турада ӱргенчам.
Od zeszłego roku studiuję w Tomsku.
Кечегидеӊ пере узупча.
Śpi od wczoraj.
2. Poimek ара – tam, w tamtą stronę, o, w ślad za, z powodu. Występuje z przypadkiem wyjściowym.
Ноодаӊ ара шаптыӊ?
Za co uderzyłeś?
Сенеӊ ара келдим.
Przyszedłem z twojego powodu.
3. Poimek артын – wskutek, dlatego. Występuje z przypadkiem wyjściowym.
Мени чыылыға қыырбааннаӊ артын келбедим.
Nie przyszedłem na zebranie dlatego (z tego powodu), że mnie nie zaproszono.
4. Poimek ажыра – przez, od góry. Występuje z biernikiem i przypadkiem wyjściowym.
Алты тағды ажыра пар.
„Jedź, pokonując sześć gór”. (cytat z eposu)
Суғ кебедеӊ ажыра шаба перди.
Woda zalewała łódź.
Ол чегирбе чаштаӊ ажыра полбас.
On nie ma nawet dwunastu lat.
5. Poimek ала – od, od tego czasu. Występuje z przypadkiem wyjściowym.
Қайы темнеӊ ала сен мында чатчаӊ?
Od kiedy tu mieszkasz?
Мен аны кечеги кӱннен ала кӧрбедим.
Nie widziałem go od wczoraj.
6. Poimek кечире/кежире – przez. Występuje z mianownikiem i przypadkiem wyjściowym.
Қан Мерген ме Ай Толазыныӊ ӧлген сӧӧгинеӊ ай ажыра шалбаанча, кӱн кежире тегбеенча.
„Przez martwe kości Kan Mergena i Aj Toły słońce nie świeci, księżyc nie oświetla” (cytat z eposu)
7. Poimek четтире – do. Występuje z przypadkiem kierunkowym.
Поға четтире келдим.
Dojechałem tylko dotąd.
Partykuła
Partykuły są przeważnie nieodmienne. Wyrażają mały zakres znaczeniowy. Łączą się z przyrostkami, częściowo podlegając harmonii samogłosek.
1. Partykuła па, ба, ма, пе, бе, ме
Partykuła ta znajduje zastosowanie:
a) przy tworzeniu pytań ogólnych;
Сен тураға парарзыӊ-ма?
Pojedziesz do miasta?
b) przy tworzeniu pytań alternatywnych
Ақ қазыӊ ӧзер бе чоқ -па?
Wyrośnie biała brzoza czy nie?
2. Partykuła не (нем)
Partykuła ta nadaje odcień niezdecydowania, zastanowienia, zdziwienia, uprzejmego pytania.
По тайғада аӊ, кӧп-не (нем)?
Czy w tej tajdze jest dużo zwierzyny?
Абам қары кижи, ол қайдиғ черге парды-не?
Mój ojciec to stary człowiek, dokąd on mógł się wybrać?
Ол анда полар-нe?!
On tam będzie?!
Чабаллар, мени асқайларға санап полтыр-не!
Niegodni, zachciało wam się drwić ze mnie!
3. Partykuła бине (бинем)
Ma mniej więcej to samo znaczenie, co partykuły не i ба.
Ол тайғада аӊ кӧп-пине?
W tej tajdze jest dużo zwierzyny?
Ол полған-бине (бинем)?
To był on?
4. Partykuła педи
Ma to samo znaczenie, co partykuła бине.
Маға келерге ырақ-педи?
To daleko, żeby przyjechać?
Мееӊ оӊ чанымға одурғай-педиӊ?
Nie usiądziesz z mojej prawej strony?
5. Partykuła ла, ле i на, не (po м, н)
Znaczenia partykuły:
a) ograniczające lub osłabiające
Пир-ле кижи келди.
Przyszedł tylko jeden człowiek.
Арғыда қозаӊ-на пар.
Na wyspie są tylko zające.
Ол тайғада қузуқ-ла ӧсча.
W tej tajdze rośnie tylko limba.
b) wzmacniające
Кӧргенче-ле, қазыр қуйун четти.
Zaledwie spojrzał, gdy dosięgnął go silny wiatr.
Мен келгем-ле, саға тоғаштым.
Gdy tylko przyszedłem, spotkałem ciebie.
Partykuła ла może łączyć się z czasownikiem pomiędzy przyrostkiem czasu i przyrostkiem osobowym.
Мен парарлабым.
Oczywiście pójdę.
Сен парарлазын.
Oczywiście pójdziesz.
Ол парарла.
On oczywiście pójdzie.
6. Partykuła та, да
Znaczenia partykuły:
a) wzmacniające
Мен-да кӧрдим.
Nawet ja widziałem.
Ол қыырар, сен-да қыырарзыӊ.
On będzie czytać i ty też będziesz czytać.
b) osłabiające
Қайызы кижи пилзе-да, айтпаанча.
Niejeden człowiek nic nie mówi, chociaż wie.
Тайыс-та полза, суғым пар, чабыс-та полза, тағым пар.
Mam swoją rzekę, choć płytką, mam swoją górę, choć niską.
c) powtórzenia lub wyliczenia
Қастар-да, туруналар-да учуқ парды.
I gęsi, i żurawie odleciały.
По ақ тегейде ағаш-та, ӧлен-да чоғул.
Na tym gołym szczycie nie ma ani lasu, ani trawy.
d) powszechności
Кем-да келзе, чизин.
Ktokolwiek przyjdzie, niech będzie.
Қайде-да маӊзыразаӊ, маға айт пер.
Jak byś się nie spieszył, odpowiedz mi.
Пир-да небе полбады.
Nic się nie stało.
7. Partykuła тағы, дағы, таа, даа
Odpowiada polskiej partykule „no”.
Кӧр-дағы сееӊ книгачағынны, ноо пазыл парған.
Zobacz no, co jest napisane w twojej książce.
Пычақ, пер-дағы.
Daj no nóż.
8. Partykuła оқ (twierdząca i potwierdzająca)
По оолақ абаз-оқ (абазы-оқ) чилеп чақшы аӊчы полар.
Ten młodzieniec będzie tak samo dobrym myśliwym, jak jego ojciec.
Ол кижи позыныӊ-оқ чуртынға нанды.
Ten człowiek wrócił do swojej osady.
Мен чақш-оқ (чақшы-оқ) ӱргенчам.
Ja też dobrze się uczę.
Przy czasowniku partykuła оқ może stać zarówno przed, jak i po przyrostku osobowym, np. мен аларым-оқ (ja też wezmę) — мен алароқым, сен аларзыӊ-оқ (ty też weźmiesz) — сен алароқсыӊ.
9. Partykuła чы, чи
Odpowiada polskim partykułom „przecież”, „wszak”, „czyżby”.
По-чы парбас па?
A ten nie pójdzie, czy co?
Ол арғас полған-чы!
Przecież on jest leniwy!
Wykrzykniki
Че – potwierdzenie
Чее, парарым.
Dobra, idę.
Чее, керегиӊ қайдығ.
No, co słychać?
Ээ, эй-оол, эбей-оол, эбей – o, oj.
Анаӊ ол оолақ «эбей-оол, мойным-ай», — тепча.
Potem ten chłopak mówi „oj, boli, oj, moja szyja”.
Пай-пай – zdziwienie, potępienie.
Пай-пай, очу кӱзечегим, қайдаӊ келдиӊ?
A skądże to przychodzisz, mój młodszy zięciu?
Абуу; абуг; абуу, қыйал! – zdziwienie (oho!)
Абуу, таш туйғақты , қамыш қулақтыг мал қайде келген.
„Jakże tu przyszło bydło z kamiennymi kopytami, z trzcinowymi uszami?” (cytat z legendy)
Эзе – a zatem, tak więc.
Эзе, нанчым, мынаӊ, аара параӊ.
A zatem, mój przyjacielu, jedźmy stąd.
Мына, мине – ot, to.
Мына, қайран палам келди!
Ot i przyszło moje ukochane dziecko!
Та – potwierdzenie, zastanowienie.
По адай ноо иштепча? — Та, сӧӧк кебирча ошқаш.
Co robi ten pies? – Wygląda na to, że gryzie kość.
Ма, ме – masz, weź.
А – o!
А, палам!
O, moje dziecko!
Эй – zawołanie (ej!)
Эй, кел пере!
Ej, chodź tu!
Ай қалақ – strach, przerażenie, żal.
Do wykrzykników można też zaliczyć wszystkie okrzyki skierowane do zwierząt – nawoływanie, odstraszanie itp.
Ćwiczenia
Przeczytaj ludową pieśń i naucz się jej.
Қабыргай черде чӧртарғай
Қалбақ туйғақтығ мал керек.
Қалық аразында чӧрерге
Артық сағыштығ эр керек.
Шырлап, шырлап суғ ақты,
Шамдар аттыӊ суғу;
Кӱрлеп, кӱрлеп суғ ақты
Кӱрен аттыӊ суғу.
Кӱмӱш тағдыӊ тӧзинде —
Кӱмӱш пӱрлӱғ пай қазыӊ.
Кӧленген мениӊ қыс палам
Кӱмӱштеӊ артық кӧрӱнди.
Tłumaczenie
By po górskich zboczach jeździć,
Koń o szerokich kopytach potrzebny.
Aby wśród narodu chodzić,
Człowiek wielkiego umysłu potrzebny.
Szumiąc, szumiąc płynie woda
Mojego srebrnogrzywego konia.
Szemrząc, szemrząc płynie woda
Mojego gniadego konia.
U podnóża srebrnej góry
Stoi brzoza srebrnolistna.
Moja ukochana córka
Wygląda piękniej, niż srebro.
Literatura
Podczas przygotowania lekcji została wykorzystana następująca literatura:
Э. Ф. Чиспияков «Учебник шорского языка», 1992 г.
М. П. Амзоров «Грамматика шорского языка», 1992 г.
М. П. Амзоров, И. В. Шенцова «Русско-шорский разговорник», 1992 г.
Н. Н. Курпешко-Таннагашева, Ф. Я. Апонькин «Шорско-русский и русско-шорский словарь», 1993 г.
Н. П. Дыренкова «Шорский фольклор», 1940 г., легенда № 68
Opracowała Lubow Czulżanowa. Przekład własny. Źródło: http://tili.tadarlar.ru/urok-10-uroki-ot-l-i-chulzhanovoi.html