Przedstawiam artykuł gościnny Bożeny Ciesielskiej dotyczący Wacława Sieroszewskiego, autora „Dwunastu lat w kraju Jakutów”, i mniej znanych wydarzeń z jego życia.

Wacław Sieroszewski (1858-1945). Od Jakucji do Chełmicy

Bożena Ciesielska

Wacław Sieroszewski był niezwykle ciekawą postacią. Brał udział w walkach o niepodległość, pisał biografie i artykuły, zajmował się etnografią, organizował wyprawy i ekspedycje naukowe. Był autorem biografii podróżnika Bronisława Piłsudskiego. Przebywał jako zesłaniec w Jakucji. Napisał książkę „Na kresach lasów”. Do Jakucji zesłano go za próbę zamachu na generała podczas buntu więźniów. Przebywał w Wierchojańsku. Tu przez 3 lata zajmował się różnymi zajęciami. „Będąc z natury człowiekiem aktywnym i zaradnym, Sieroszewski nie poddał się biernie losowi. Próbował wszystkiego, by poprawić swoje położenie. Okazało się, że potrafi wykuć podkowy dla koni, naprawiać zegarki, robić z gąbki tampony potrzebne lekarzowi do operacji, wykonać haczyki do łowienia miętusów… Szybko utrwaliło się wśród miejscowych przekonanie, że ten młody Polak umie zrobić wszystko” – pisze autor biografii Andrzej Sieroszewski.

Przebywając w Jakucji poznał język jakucki. Dzięki znajomości języka podjął się pracy nad Jakucją i Jakutami. Był jednym z najwybitniejszych znawców Jakucji. Na te tereny Rosjanie wysyłali Polaków, żeby byli jak najdalej od ojczyzny. Lato w Jakucji trwało bardzo krótko, a zimą panowały największe mrozy. W. Sieroszewski próbował ucieczek z tego kraju, jednak nie zakończyły się one powodzeniem. Wręcz pogorszyły losy zesłańców-uciekinierów…

W Jakucku uhonorowano znawców Jakucji: Edwarda Piekarskiego, Wacława Sieroszewskiego, Aleksandra Czekanowskiego i Jana Czerskiego. Jedną z ulic nazwano imieniem Edwarda Piekarskiego. Umieszczono także tablicę z napisem w trzech językach: rosyjskim, jakuckim i polskim („Pamięci Polaków ofiar zesłań XVII-XIX wieku i masowych represji XX wieku oraz wybitnych badaczy jakuckiej ziemi Rodacy”).

Sieroszewski był serdecznym przyjacielem Bronisława Piłsudskiego. Obaj poznali się w Petersburgu. Odbyli trzymiesięczną ekspedycję naukową na wyspę Hokkaido w Japonii. B. Piłsudski znał język Ajnów – rdzennych mieszkańców Hokkaido. Za wyprawę zapłaciło Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne. B. Piłsudski i W. Sieroszewski badali kulturę Ajnów.

Sieroszewski był gościem na Ziemi Dobrzyńskiej sąsiadującej z Kujawami. Nieprzypadkowe były te wizyty. Znał właścicieli Chełmicy Wielkiej Państwa Paulinę i Zdzisława Kleszczyńskich. W 1916 r. w Chełmicy Wielkiej pojawił się Wacław Sieroszewski. „Z Lozanny Wacław przyjechał na wypoczynek do Chełmicy Wielkiej, dokąd Paulina i Zdzisław Kleszczyńscy zaprosili rodzinę Sieroszewskich na wakacje. Był to kolejny, po Pęcławicach i Świacku, dwór ziemiański i miejsce na mapie Polski blisko związane z dziejami rodziny Sieroszewskich. Od czasu tej pierwszej wizyty przez cały okres międzywojenny liczni jej członkowie zaprzyjaźnieni z Kleszczyńskimi nieraz bywali w Chełmicy”[1]. O zażyłych relacjach świadczy też fragment mówiący o tym, że Paulina Kleszczyńska zapowiedziała przysłanie paczki na święta Bożego Narodzenia [2].

„Poza krótkim wyjazdem na Górny Śląsk w czasie powstania i bytnością na początku sierpnia w Belwederze, gdzie Piłsudski wręczał odznaki 1 Kompanii Kadrowej, większą część drugiej połowy 1921 roku spędził Wacław Sieroszewski u Kleszczyńskich w Chełmicy, gdzie pisał jeden ze swoich dwóch dramatów, zatytułowany «Bolszewicy»”[3]. Sieroszewscy przyjaźnili się z Kleszczyńskimi: „Przez wiele lat często bywali w Chełmicy, spędzając tam dużo czasu” [4].

Bibliografia

Obszerną biografię W. Sieroszewskiego napisał wnuk Andrzej Sieroszewski „Wacława Sieroszewskiego żywot niespokojny. Z rękopisu wydał i uzupełnił Andrzej Z. Makowiecki”, Warszawa 2015.

Maria i Przemysław Pilichowie, „Wybitni polscy odkrywcy i podróżnicy”, Warszawa 2018.

Źródło zdjęcia: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Przypisy

[1] A. Sieroszewski, Wacława Sieroszewskiego żywot niespokojny. Z rękopisu wydał, opracował i uzupełnił Andrzej Z. Makowiecki, Iskry, Warszawa 2015, s. 281.

[2] Tamże, s. 285: „Ale w końcu 1916 roku sytuacja polityczna w Polsce, której przejawem był konflikt Sieroszewskiego z Sikorskim, szybko się zmieniała. 12 grudnia przyjechał do Warszawy wraz z Wieniawą Piłsudski, który miał stanąć na czele Komisji Wojskowej w Tymczasowej Radzie Stanu. To wtedy warszawscy studenci w porywie entuzjazmu wyprzęgli konie z jego powozu i sami pociągnęli pojazd do Hotelu Brühlowskiego na ulicę Fredry. W kilka dni po przyjeździe Piłsudski złożył Sieroszewskim wizytę, a ponieważ Paulina Kleszczyńska zapowiedziała przysłanie ryb na Święta, Stefania postanowiła zaprosić Komendanta i Wieniawę na wigilię”. Stefania była żoną Wacława Sieroszewskiego.

[3] Tamże, s. 320. Dramat Bolszewicy wydano w 1922 roku w drukarni Gebethnera i Wolffa. W. Sieroszewski podał datę i miejsce: „Chełmica Wielka, 3 października 1921 roku”.

[4] Tamże, s. 331. Także s. 329 W. Sieroszewski wraz ze Z. Kleszczyńskim pisali komedię polityczną Zamach oraz s. 331 o Z. Kleszczyńskim: „Był człowiekiem niewątpliwie utalentowanym i bardzo wszechstronnym twórcą, choć łatwość pisania i pogoń za zarobkiem odbijała się niekorzystnie na późniejszej jego twórczości”.