Po dłuższej nieobecności udało mi się napisać coś dla Unii Azjatyckiej. Po Ak-Szumkarze, Humie, Ałpkarakuszu i Ӧksӧkü czas na kolejne ptaszysko, a właściwie gryfa Kan-Kerede (Кан-Кереде) z godła Ałtaju – bo dziś tematem jest ptasia hybryda.

Republika Ałtaju, jedna z rosyjskich republik autonomicznych na południu Syberii, doczekała się swojego godła 6 października 1993 r., kiedy to zostało ono zatwierdzone przez parlament. Jego autorem jest ałtajski malarz Ignat Ortonułow (Игнат Ортонулов).​‌​​‌‌ ​‌​​‌‌​Niebieskie tło symbolizuje ważne w kulturach turkijskich Wieczne Błękitne Niebo, białe góry – Biełuchę, najwyższy szczyt Ałtaju, trójnóg – ognisko domowe, niebieskie ornamenty u dołu – rzeki Katuń i Biję wraz z dopływami oraz Jezioro Teleckie. Centrum godła zajmuje Kan-Kerede – gryf, który górną część ciała (głowę i skrzydła) ma ptasią, zaś dolną (tułów, nogi i ogon) – lwią.

Jeśli imię Kan-Kerede wywołało w Was jakieś skojarzenia, to zapewne są prawidłowe. Wywodzi się on bowiem w prostej linii od hinduistyczno-buddyjskiego Garudy, znanego w Indiach, Tybecie, na Dalekim Wschodzie i w Azji Południowo-Wschodniej. Zapewne przeniknął na Ałtaj z wpływami buddyjskimi i – jak pisze Wiktoria Czigajewa – połączył się w jedno z szamanistycznym kultem orła.

W ałtajskim eposie „Kogutej” („Когутей”) Kan-Kerede występuje w podobnym motywie, jak Ałpkarakusz w kirgiskim „Er-Tӧsztüku”. Właściwie to nawet podwójnie – para ogromnych ptaków Kan-Kerede, gnieżdżąca się na wierzchołku drzewa, nie może spokojnie wychować potomstwa, gdyż pożera je siedmiogłowy smok. Wówczas główny bohater, Kuskun-Kara-Matyr, zabija potwora, zyskując dozgonną wdzięczność i przyjaźń ptasiej pary. Scena walki ze smokiem stała się tematem obrazu współczesnego ałtajskiego malarza Mirosława Czewałkowa (Мирослав Чевалков) „Kuskun-Kara i Kan-Kerede” (patrz).

Kan-Kerede występuje też w legendzie o świstaku. Według tej opowieści świstak był kiedyś człowiekiem – nieustraszonym i zawziętym myśliwym, który postrzelił samego Kan-Kerede w skrzydło. Ten zaś postanowił ukarać winowajcę – odrąbał mu palec, zakopał go w ziemi i przeklął myśliwego, mówiąc: „Od tej pory bez przerwy będziesz się bał, bo wszyscy będą na ciebie polować – i ludzie, i zwierzęta, i ptaki”. Po tych słowach myśliwy zamienił się w świstaka.

Wróćmy jeszcze do godła Ałtaju, którego powstanie i zatwierdzenie nie obyło się bez kontrowersji. Mimo że zazwyczaj Kan-Kerede uchodzi za opiekuna przyrody, symbol słońca, szczęścia, bogactwa i pokoju, pojawiły się też głosy, że gryf pochodzi ze świata zmarłych, więc jego obecność w godle nie wróży nic dobrego. Po zatwierdzeniu godła przeciwnicy ptaka zaczęli przypisywać wszystkie przytrafiające się na Ałtaju klęski żywiołowe właśnie jemu. Głosy te odżyły jeszcze dziesięć lat po fakcie, gdy w 2003 r. doszło do trzęsienia ziemi.

Mimo wszystko oszkalowany ptak stał się też bohaterem widowiska baletowego, którego premiera odbyła się dwa lata temu. Libretto napisała Ajana Szynżyna (Аяна Шинжина), twórczyni i wieloletnia dyrektorka Państwowego Narodowego Teatru Tańca i Pieśni „Ałtam”, na motywach ałtajskich legend i eposów. Była to jej autorska interpretacja ich treści. Muzykę skomponował Aleksandr Trifonow, choreografia jest dziełem Ajchana i Ak-Aj Szynżynów, zaś scenografię i kostiumy opracował Aleksiej Dmitrijew.

Zapraszam także do zapoznania się z japońskim ognistym ptakiem z psią głową na blogu Japonia.info oraz z boskim ptakiem Naxi (również mającym coś wspólnego z Garudą) – na blogu Baixiaotai.

Literatura

Тозыякова Е. А., Гребенникова Н. С., Человек в алтайской эпической картине мира в контексте проблемы национальной идентичности // Филологические науки. Вопросы теории и практики, 2021. Том 14. Выпуск 10. С. 2952-2957
Чигаева В.Ю., Образ птицы в наскальном искусстве Алтая (мифо-эпические и этнографические параллели) // Древности Алтая № 10. Межвузовский сборник научных трудов. – Горно-Алтайск: Изд. ГАГУ, 2003
https://www.bestiary.us/kan-kerede
https://www.gorno-altaisk.info/news/109417
https://sailugem.ru/index.php/947-tarbagan-tarbaan-altajskij-surok-ili-marmota-baibacina
https://www.zvezdaaltaya.ru/2020/03/mifotvorchestvo-voploshhennoe-v-tance/