Tym razem temat przewodni akcji „W 80 blogów dookoła świata” brzmi „Było, minęło…” i dotyczy jakiegoś wydarzenia, zjawiska lub elementu rzeczywistości z przeszłości. Z tej okazji wybrałam dawne nazwy miast. Azja Środkowa z racji bogatej i burzliwej historii zalicza się do tych regionów świata, w których różne miejscowości na przestrzeni lat zmieniały nazwę nawet 4-5 razy. W wielu przypadkach przebiegało to według schematu: nazwa starożytna – nazwa rosyjska (z czasów carskich) – nazwa radziecka – powrót do dawnej nazwy lub nadanie jeszcze innej, zgodnej z promowaną przez władze nową ideologią państwową.

Jako że w temacie zawarłam Azję Środkową, napiszę tu o byłych republikach radzieckich tego regionu: Kirgistanie, Kazachstanie, Uzbekistanie, Turkmenistanie i Tadżykistanie – choć Tadżycy nie są narodem turkijskim, ale nie chciałabym pomijać tego kraju, gdyż w kwestii nazw zachodziły tam podobne procesy. Podobny cykl dotyczący Rosji rozpoczęłam też na blogu E-Fraza.pl.

Kazachstan

Nur-Sułtan

Akmoła – Akmolińsk – Celinograd – Akmoła – Astana – Nursułtan

Obecna stolica Kazachstanu to jeden z najlepszych przykładów miast zmieniających nazwę kilka razy. Tradycyjna nazwa kazachska Akmoła (Ақмола) oznacza białą mogiłę, a według innej wersji – białą obfitość, od sprzedawanych tu dawniej na jarmarku dużych ilości nabiału. W 1830 r. powstał tam kozacki posterunek Akmolińsk (Акмолинск), wokół którego rozwinęło się miasto. W 1961 r. zostało ono przemianowane na Celinograd (Целиноград) w związku z ogólnoradziecką kampanią zagospodarowywania nieużytków rolnych, zwanych celinami. W 1992 r. miasto powróciło do dawnej nazwy, a w 1998 r. zostało nową stolicą Kazachstanu. W związku z tym otrzymało nazwę Astana (Астана), co znaczy stolica. W 2019 r. nowy prezydent Kazachstanu Kasym-Żomart Tokajew zaproponował, by stolicę nazwać imieniem swojego poprzednika Nursułtana Nazarbajewa (Нұр-Сұлтан), co weszło w życie niemal natychmiast.

Ałmaty

Ałmatu – Zailijskoje – Wiernoje – Ałmatinskoje – Wierny – Ałma-Ata – Ałmaty

Dawna stolica, zwana południową, również doświadczyła wielu zmian nazwy. W średniowieczu znajdowała się tu koczownicza osada mongolsko-turkijska Ałmatu. W 1854 r. Rosjanie zaczęli zakładać w tym miejscu forty, na początku pod nazwą Zailijskoje (Заилийское; od rzeki Ili), potem Wiernoje (Верное), a następnie Ałmatinskoje (Алматинское). W latach 1967-1921 założone wokół nich miasto nazywało się Wierny (Верный), a w czasach radzieckich – Ałma-Ata (Алма-Ата). Od 1993 r. oficjalna nazwa miasta brzmi Ałmaty (Алматы). Etymologia jest niejasna i ponoć nie ma nic wspólnego z jabłkami (алма).

Pietropawł

Twierdza św. Piotra – Twierdza Pietropawłowska – Pietropawłowsk – Pietropawł

Najbardziej wysunięte na północ miasto Kazachstanu, położona w pobliżu granicy z Rosją stolica obwodu północnokazachstańskiego. W 1752 r., w ramach budowy tzw. Linii Syberyjskiej powstała tu twierdza, zwana najpierw twierdzą św. Piotra (крепость св. Петра), a potem Pietropawłowską (Петропавловская крепость). W 1822 r. otrzymała ona prawa miejskie jako Pietropawłowsk (Петропавловск). W języku kazachskim funkcjonuje nazwa Pietropawł (Петропавл), choć nie udało mi się znaleźć informacji o oficjalnej zmianie nazwy.

Semej

Dorżikent – Twierdza Semipałatyńska – Semipałatyńsk – Ałasz-Kała – Semipałatyńsk – Semej

Miasto w obwodzie wschodniokazachstańskim, o początkach podobnych do Pietropawłowska. W 1718 r. Rosjanie założyli tu twierdzę na miejscu dawnej dżungarskiej osady Dorżikent. Jej nazwa – Twierdza Semipałatyńska (Семипалатинская крепость) – wywodziła się od istniejących tu dawniej siedmiu świątyń buddyjskich nazwanych siedmioma izbami (палата – izba). W 1782 r. powstała wokół twierdzy osada otrzymała prawa miejskie jako Semipałatyńsk (Семипалатинск). W latach 1917-1920 miasto pod nazwą Ałasz-Kała (Алаш-қала) było stolicą autonomicznego państwa kazachskiego Ałasz Orda. Po jego likwidacji i wcieleniu do nowo powstałej Kirgiskiej ASRR przywrócono nazwę Semipałatyńsk, która przetrwała do 2007 r. Nowa nazwa Semej (Семей) pochodzi od pasma górskiego Semej-Tau. Jednym z powodów jej nadania było to, że Semipałatyńsk kojarzył się głównie z pobliskim, nieistniejącym już, poligonem jądrowym.

Taraz

Taraz – Aulije Ata – Mirzojan – Dżambuł – Taraz

Stolica obwodu żambylskiego, położona na południu kraju, w pobliżu granicy z Kirgistanem. Pochodzenie starożytnej, znanej od V w. nazwy Taraz (Тараз) jest niejasne – być może jest ona związana z pobliską rzeką Tałas, nad którą w 751 r. doszło do jedynej w historii bitwy arabsko-chińskiej. W 1856 r. miasto, należące wówczas do chanatu Kokandu, otrzymało nazwę Aulije-Ata (Аулие-Ата) – „Święty Dziad”, na cześć Karachana, założyciela dynastii Karachanidów, którego mauzoleum znajduje się w centrum. W 1936 r. Aulije-Ata zostało przemianowane na Mirzojan (Мирзоян) dla upamiętnienia ormiańskiego komunisty Lewona Mirzojana, który był pierwszym sekretarzem partii w Kazachstanie. Już dwa lata później miasto otrzymało kolejną nazwę Dżambuł (Джамбул), od imienia kazachskiego poety Żambyła Żabajewa. W 1997 r. przywrócono najstarszą nazwę.

Turkiestan

Szawgar – Jassy – Turkiestan

Turkiestan (Түркістан) to kolejne starożytne miasto Kazachstanu. Leży w obwodzie południowokazachstańskim. Pierwsza osada powstała na przecięciu szlaków z Samarkandy, Buchary i Chiwy na północ. W X w. miasto było znane jako Szawgar, od XII w. jako Jassy. Pierwsze wzmianki o nazwie Turkiestan pochodzą z XV w. Wywodzi się ona z perskiego Hazrat-e Turkistān – „Błogosławiony z Turkiestanu” i nawiązuje do sufickiego mistyka Chodży Ahmada Jasawiego, którego mauzoleum znajduje się w mieście.

Orał

Gródek Jaicki – Uralsk – Orał

Stolica obwodu zachodniokazachstańskiego. Został założony przez Kozaków jako Gródek Jaicki (Яицкий городок) nad rzeką Ural, zwaną wówczas z baszkirskiego Jaik. W latach 1773-1775 Kozacy jaiccy brali czynny udział w powstaniu Jemieliana Pugaczowa. Stłumiwszy powstanie, caryca Katarzyna II przemianowała Gródek Jaicki na Uralsk (Уральск). Nazwa ta przetrwała do uzyskania niepodległości przez Kazachstan, kiedy to została zmieniona na Orał (Орал).

Aktobe

Aktiubińsk – Aktobe

Stolica obwodu aktiubińskiego na północnym zachodzie Kazachstanu, piąte co do wielkości miasto tego kraju. W 1869 r. Rosjanie założyli tu twierdzę Ak-Tiube (Ак-Тюбе) – z kazachskiego Białe Wzgórze. W 1891 r. otrzymała ona prawa miejskie jako Aktiubińsk (Актюбинск). W 1999 r. nazwa została zmieniona na Aktobe (Ақтөбе).

Atyrau

Gródek Jaicki – Dolny Gródek Jaicki – Gródek Ust-Jaicki – Gródek Gurjewski – Gurjew – Atyrau

Stolica obwodu atyrauskiego, nazywana naftową stolicą Kazachstanu. W 1640 r. rosyjski kupiec Gurij Nazarow założył tu niewielki ostróg (fortecę), która wkrótce przeszła na własność Kozaków jaickich i zaczęła być nazywana Gródkiem Jaickim (Яицкий городок). Gdy nad rzeką Jaik (Ural) powstała jeszcze jedna osada o tej nazwie (późniejszy Uralsk), Gródek Jaicki zaczęto nazywać Dolnym Gródkiem Jaickim (Нижний Яицкий городок) lub Gródkiem Ust-Jaickim (Усть-Яицкий городок). W XIX w. przyjęła się nazwa Gródek Gurjew (Гурьев городок), a z czasem po prostu Gurjew (Гурьев). Nazwa Atyrau (Атырау) została nadana w 1991 r.

Szymkent

Czymkent – Czerniajew – Czymkent – Szymkent

Stolica obwodu południowokazachstańskiego i drugie co do wielkości miasto Kazachstanu. Pierwsze wzmianki o Czymkencie pochodzą już z XV w., ale pochodzenie nazwy jest niejasne. W latach 1914-1924 miasto nazywało się Czerniajew (Черняев) na cześć rosyjskiego generała Michaiła Czerniajewa, który w 1864 r. jeszcze jako pułkownik odebrał miasto Chanatowi Kokandu, a potem był generał-gubernatorem Turkiestanu. Następnie przywrócono nazwę Czymkent (Чимкент), która przetrwała do 1992 r., kiedy to została zmieniona na Szymkent (Шымкент; zgodnie z kazachską pisownią).

Kostanaj

Nikołajewsk – Kustanaj – Kostanaj

Miasto na północy Kazachstanu, stolica obwodu kostanajskiego. Został założony w 1879 r. przez Rosjan jako Nikołajewsk (Николаевск). W 1895 r. został przemianowany na Kustanaj (Кустанай), a w 1997 r., zgodnie z kazachską pisownią, na Kostanaj (Қостанай).

Kyzyłorda

Ak-Meczet – Fort Pierowski – Pierowsk – Ak-Meczet – Kzył-Orda – Kyzyłorda

Stolica obwodu kyzyłordyńskiego. Założona w 1820 r. jako Ak-Meczet (Ақ-Мешіт; Biały Meczet) należała wówczas do Chanatu Kokandu. W 1852 r. zdobyta przez Rosjan pod dowództwem generała Wasilija Pierowskiego, zmieniła nazwę na Fort Pierowski (Форт Перовский), a od 1862 r. Pierowsk (Перовск). W pierwszych latach ZSRR przywrócono na krótko nazwę Ak-Meczet (1922-1925), by wkrótce zastąpić ją Kzył-Ordą (Кзыл-Орда) na cześć Armii Czerwonej. W latach 1925-1925 Kzył-Orda była stolicą Kazachskiej ASRR. Od 1997 r. miasto nazywa się Kyzyłorda (Қызылорда).

Aktau

Miełowoje – Gurjew-20 – Aktauski – Aktau – Szewczenko – Aktau

Stolica obwodu mangystauskiego i port nad Morzem Kaspijskim. Początek rozwoju miasta to osada Miełowoje (Меловое), założona w miejscu planowanej eksploatacji złóż uranu. Wraz z rozpoczęciem wydobycia stała się ona osiedlem zamkniętym pod nazwą Gurjew-20 (Гурьев-20). Funkcjonowała też nazwa Aktauski (Актауский). W 1963 r. otrzymała prawa miejskie jako Aktau (Ақтау; Biała Góra) wraz ze zniesieniem statusu miasta zamkniętego. Zaledwie rok później Aktau przemianowano na Szewczenko (Шевченко) na cześć ukraińskiego poety Tarasa Szewczenki, który w tej okolicy przebywał na zesłaniu. Nazwa Aktau została przywrócona w 1991 r.

Pawłodar

Koriakowski – Pawłodar

Stolica obwodu pawłodarskiego, założona w 1720 r. jako posterunek Koriakowski (Коряковский) na linii umocnień wzdłuż Irtyszu. Nazwa pochodzi od jeziora Koriakowskiego. W 1861 r. otrzymał on prawa miejskie i nazwę Pawłodar (Павлодар), nadaną na cześć wielkiego księcia Pawła Romanowa, syna cara Aleksandra II.

Öskemen

Twierdza Ust-Kamienna – Twierdza Ust-Kamienogorska – Ust-Kamienogorsk – Öskemen

Stolica obwodu wschodniokazachstańskiego, założona w 1720 r. nad Irtyszem jako Twierdza Ust-Kamienna (Усть-Каменная крепость). Nazwa pochodzi od przełomu Irtyszu, który w tej okolicy wypływa spomiędzy skał. Od 1804 r. używano nazwy Twierdza Ust-Kamienogorska (Усть-Каменогорская крепость), a w 1868 r. otrzymała ona prawa miejskie jako Ust-Kamienogorsk (Усть-Каменогорск). W 1993 r. wprowadzono kazachską nazwę Öskemen (Өскемен).

Żangaözen

Nowy Uzeń – Żangaözen

Miasto w obwodzie mangystauskim, założone w 1968 r. jako Nowy Uzeń (Новый Узень). W 1993 r. nadano kazachską nazwę Żangaözen (Жаңаөзен), co znaczy „Nowa Rzeka”.

Ałtaj

Zyrianowsk – Ałtaj

Jeszcze jeden przykład świeżej zmiany nazwy. Miasto w obwodzie wschodniokazachstańskim, któremu początek w 1791 r. dała kopalnia rud polimetalicznych, do 2019 r. nazywało się Zyrianowsk (Зыряновск). Ostatnio zostało przemianowane na Ałtaj (Алтай). Nie mylić z republiką autonomiczną w Rosji ani miastem w Chinach.

Tobył

Samodurowka – Zatobołowka – Zatobolsk – Tobył

Kolejna nowa zmiana nazwy, połączona przy tym z nadaniem praw miejskich. Miejscowość, leżąca obecnie w obwodzie kostanajskim, została założona w 1863 r. na prawym brzegu rzeki Toboł (tej samej, która na terenie Rosji płynie przez Tobolsk) naprzeciwko miasta Kostanaj, które leży na lewym brzegu. Nazwa Zatobolsk (Затобольск) obowiązywała do 2 stycznia 2020 r. Obecna nazwa Tobył (Тобыл) pokrywa się z kazachską nazwą rzeki Toboł.

Kirgistan

Biszkek

Biszbek – Piszpek – Frunze – Biszkek

Stolica Kirgistanu leży w Dolinie Czujskiej, przez którą przebiegało jedno z odgałęzień Jedwabnego Szlaku. W 1825 r. z inicjatywy kokandzkiego chana Madali powstała tu twierdza Biszbek. Zdobyta w 1862 r. przez Rosjan, została przez nich nazwana Piszpekiem (Пишпек). W 1926 r. władze radzieckie przemianowały Piszpek na Frunze (Фрунзе) – na cześć rewolucjonisty pochodzenia mołdawskiego, Michaiła Frunze, który tam się urodził. Nazwa ta utrzymała się do 1991 r. i przysporzyła mieszkańcom niemało kłopotów z wymową. Otóż w języku kirgiskim nie ma dźwięku „f”, więc Kirgizi długo nie mogli się przyzwyczaić i zamiast „Frunze” mówili „Prunze”, „Purunze”, a nawet „Boronzo”. Wraz z uzyskaniem niepodległości stolica Kirgistanu otrzymała nazwę Biszkek (Бишкек). Według legendy pochodzi ona od żyjącego tu niegdyś Biszkek-batyra lub od… łyżki do mieszania kumysu, która tak właśnie się nazywa.

Karakoł

Karakoł – Przewalsk – Karakoł – Przewalsk – Karakoł

Miasto będące obecnie stolicą obwodu issykkulskiego założył w 1869 r. rosyjski generał, baron Aleksander Kaulbars. Nazwę otrzymało od przepływającej przezeń rzeki, a samo słowo Karakoł (Каракол) znaczy „czarna ręka”. W 1889 r. Karakoł został przemianowany na Przewalsk (Пржевальск) – na cześć podróżnika i generała Nikołaja Przewalskiego (tego od konia), który właśnie tam zmarł. W 1922 r. przywrócono nazwę Karakoł, ale na krótko – w 1939 r. miasto znów stało się Przewalskiem, z okazji stulecia urodzin Przewalskiego, i pozostało nim aż do 1992 r. Od tego czasu znów nosi nazwę Karakoł.

Tadżykistan

Duszanbe

Duszanbe-Kurgan – Diuszambe – Stalinabad – Duszanbe

Słowo „duszanbe” w językach perskich i w tych, które zaczerpnęły z nich nazwy dni tygodnia, oznacza poniedziałek. Pierwsza osada Duszanbe-Kurgan (Душанбе-Курган) w miejscu obecnej stolicy Tadżykistanu otrzymała zapewne nazwę w związku z dniem targowym. U początków władzy radzieckiej, w 1924-1929, funkcjonowała nazwa Diuszambe (Дюшамбе), zmieniona następnie na Stalinabad (Сталинабад). Do nazwy Duszanbe (Душанбе) miasto powróciło już w 1961 r.

Chodżent

Chodżent – Leninabad – Chodżent

Chodżent (Хуҷанд), obecnie drugie co do wielkości miasto Tadżykistanu i stolica wilajetu sogdyjskiego, to jedno z najstarszych miast Azji Środkowej. W latach 1936-1991 nazywało się Leninabad (Ленинабад), następnie przywrócono mu dawną nazwę.

Istarawszan

Ura-Tiube – Istarawszan

Istarawszan (Истаравшан) to drugie co do wielkości miasto wilajetu sogdyjskiego i równie starożytne jak Chodżent. Do 2000 r. nazywało się Ura-Tiube (Ура-Тюбе). Istarawszan to nazwa nadana zgodnie z polityką zmiany nazw turkijskich na perskie.

Buston

Leninabad-30 – Leninabad-34 – Czkałowsk – Buston

Miasto w wilajecie sogdyjskim, założone w 1946 r. w związku z budową pierwszego w Tadżyckiej SRR reaktora atomowego. Z tego powodu było miastem zamkniętym, oznaczanym jako Leninabad-30 lub Leninabad-34. W 1956 r. przemianowany na Czkałowsk (Чкаловск) na cześć radzieckiego lotnika Walerego Czkałowa. Bardzo niedawno, bo w marcu 2016 r., otrzymał nową nazwę – Buston (Бӯстон).

Wahdat

Kafirnahan – Jangi-Bazar – Ordżonikidzeabad – Kofarnihon – Wahdat

Miasto w Wilajecie Administrowanym Centralnie. Pierwotnie nosiło perską nazwę Kafirnahan (dosłownie: „schronienie niewiernych”), następnie turkijską Jangi-Bazar (Янги-Базар; Nowy Bazar). W 1936 r. zostało przemianowane na Ordżonikidzeabad (Орджоникидзеабад) od nazwiska gruzińskiego rewolucjonisty Sergo Ordżonikidze. W 1991 r. powróciło do dawnej nazwy w formie Kofarnihon (Кофарнихон), zaś w 2003 r. otrzymało nową nazwę Wahdat (Вахдат), co znaczy „jedność”.

Sarband

Kalininabad – Sarband

Kolejne miasto założone na początku lat 30. XX w. w miejscu budowy kanału nawadniającego odchodzącego od rzeki Wachsz. Nazwa Kalininabad (Калининабад) pochodzi od nazwiska radzieckiego polityka Michaiła Kalinina. W 1996 r. miasto zostało przemianowane na Sarband (Сарбанд).

Tursunzoda

Regar – Tursunzoda

Miasto w Wilajecie Administrowanym Centralnie. Nazwa Regar (Регар) została w 1978 r. zmieniona na Tursunzodę (Турсунзода) na cześć tadżyckiego poety Mirzo Tursunzody.

Abdurachmon Dżomi

Kujbyszewsk – Abdurachmon Dżomi

Osiedle typu miejskiego w wilajecie chatlońskim, prawdopodobnie założone jako Kujbyszewsk (Куйбышевск) na cześć rewolucjonisty Waleriana Kujbyszewa. W 2012 r. przemianowane na Abdurachmon Dżomi (Абдураҳмон Ҷомӣ) dla upamiętnienia perskiego poety Nur ad-Dina Abd ar-Rahmana Dżami.

Gafurow

Ispisor – Sowietabad – Gafurow

Osiedle typu miejskiego w wilajecie sogdyjskim, Pierwotna nazwa Ispisor (Исписор) została zmieniona na Sowietabad (Советабад), a w 1978 r. na Gafurow (Ғафуров) na cześć tadżyckiego historyka Bobodżona Gafurowa, który się tam urodził.

Somonijon

Koktasz – os. im. Karachana Sardarowa – Leniński – Somonijon

Osiedle typu miejskiego w Wilajecie Administrowanym Centralnie. Powstał jako wieś Koktasz (Кокташ). Ta turkijska nazwa oznaczając błękitny kamień pochodzi od dużego, samotnego kamienia będącego prawdopodobnie meteorytem. W 1935 r. miejscowość została nazwana imieniem tadżyckiego komunisty Karachana Sardarowa (пос. имени Карахана Сардарова). W 1970 r. z okazji stulecia urodzin Lenina nazwę zmieniono na Leniński (Ленинский). Obecna nazwa Somonijon (Сомониён) została nadana w 1999 r. z okazji tysiąclecia starożytnego państwa Samanidów i oznacza „samanidzki”.

Turkmenistan

Türkmenabat

Amul – Czardżuj – Lenińsk Turkmeński – Czardżuj – Czardżou – Czardżew – Türkmenabat

W I-IV w. na obecnym pograniczu turkmeńsko-uzbeckim istniało miasto Amul należące do państwa Kuszanów. Od końca XV w., pod panowaniem Turków Seldżuckich, a potem arabskim, turkmeńskim i rosyjskim było znane jako Czardżuj (Чарджуй), co z perskiego oznacza cztery kanały. Władza radziecka zachowała na kilka lat tę nazwę, zmieniając ją w 1924 r. na Lenińsk Turkmeński (Ленинск-Туркменский), lecz po zaledwie trzech latach przywrócono nazwę Czardżuj. Od 1927 r. miała ona formę Czardżou (Чарджоу), a po uzyskaniu niepodległości – Czardżew (Çärjew). W 1999 r. miasto zostało przemianowane na Türkmenabat, czyli miasto Turkmenów. Jest to drugie co do wielkości miasto Turkmenistanu.

Mary

Merw – Mary

Trzecie co do wielkości miasto Turkmenistanu, założone w 1884 r. przez Rosjan. Nazwa pochodzi od starożytnego miasta Merw (Мерв), którego ruiny znajdują się w pobliżu. W 1937 r. została zmieniona na Mary (Мары).

Turkmenbaszy

Kyzył-Suw – Krasnowodzk – Turkmenbaszy

Miasto znane przez lata jako Krasnowodzk (Красноводск) założyli w 1869 r. Rosjanie, tłumacząc dosłownie miejscową nazwę Kyzył-Suw (Czerwona Woda). W 1993 r. nazwa została zmieniona na Turkmenbaszy (Türkmenbaşy) na cześć ówczesnego prezydenta Turkmenistanu, Saparmyrata Nyýazowa, który używał takiego tytułu. Mimo że jego następca zdążył już rozwinąć własny kult jednostki, nazwa pozostała.

Balkanabat

Nieftie-Dag – Nebit-Dag – Balkanabat

Miasto, obecnie stolica wilajetu bałkańskiego, powstało w 1933 r. jako ośrodek wydobycia ropy naftowej. Właśnie od tego pochodzą jego dwie poprzednie nazwy: Nieftie-Dag (Нефте-Даг) i Nebit-Dag (Nebitdağ), oznaczające naftową górę. Obecna nazwa Balkanabat, obowiązująca od 1999 r., pochodzi od pobliskich gór Wielki Bałchan.

Daszoguz

Taszauz – Daszchowuz – Daszoguz

Stolica wilajetu daszoguskiego położona tuż przy granicy z Uzbekistanem. Miasto zostało założone w 1681 r. jako karawanseraj i twierdza Chanatu Chiwy na pograniczu z ziemiami turkmeńskimi. Nazwa Taszauz (Ташауз) oraz Daszchowuz (Дашховуз) prawdopodobnie pochodzi od turkijskich słów „kamień” i „basen”. Po uzyskaniu przez Turkmenistan niepodległości zmieniono Taszauz na Daszchowuz, zgodnie z turkmeńskim brzmieniem. Daszoguz (Daşoguz) jest natomiast nazwą nadaną w 1999 r. przez prezydenta Saparmyrata Nyýazowa i odnosi się do grupy plemion turkijskich, od których wywodzą się Turkmeni.

Atamyrat

Kerki – Atamyrat

Atamyrat to miasto w wilajecie lebapskim na południowym wschodzie Turkmenistanu. Historyczna nazwa Kerki została zmieniona w 1999 r., by upamiętnić Atamyrata Nyýazowa, ojca pierwszego prezydenta Turkmenistanu.

Gurbansoltan Eje

Iljały – Ýylanly – Gurbansoltan Eje

Miasto w wilajecie daszoguskim. Pierwotnie Iljały (Ильялы), w latach 90. XX w. przemianowane na Ýylanly, a w 2004 r. na Gurbansoltan Eje (Matka Gurbansołtan) na cześć matki prezydenta Saparmyrata Nyýazowa.

Serdar

Kyzył Arwat – Gyzyłarbat – Serdar

Miasto w wilajecie bałkańskim. Powstało na początku XX w. przy budowie Kolei Zakaspijskiej jako Kyzył Arwat (Кызыл-Арват). Po 1991 r. używano także bardziej turkmeńsko brzmiącej nazwy Gyzylarbat. Obecna nazwa została nadana na cześć prezydenta Saparmyrata Nyýazowa – Serdar znaczy „wódz”.

Uzbekistan

Andiżan

Andukan – Andigan – Andiżan

Andiżan (Andijon) to kolejne miasto związane z Jedwabnym Szlakiem. Pierwsze źródła pisane (arabskie) wymieniają go już w IX w. jako Andukan, a od XV w. był zwany Andiganem.

Fergana

Nowy Margelan – Skobielew – Fergana

Miasto Nowy Margelan (Новый Маргелан) założyli w 1887 r. Rosjanie jako ośrodek administracyjny obwodu fergańskiego. Pierwszym gubernatorem tego obwodu był generał Michaił Skobielew. W 1910 r. miastu nadano nazwę Skobielew (Скобелев) na jego cześć. W 1924 r. otrzymało ono używaną do dziś nazwę Fergana (Farg’ona). Nadal jest stolicą wilajetu fergańskiego.

Karszy

Nachszeb – Karszy – Bekbudi – Karszy

Stolica wilajetu kaszkadaryjskiego. Wywodzi się od starożytnego miasta Nachszeb, które następnie otrzymało nazwę Karszy od mongolskiego słowa „pałac” lub turkijskiego „fortyfikacja”. W latach 1926-1937 nosiło nazwę Bekbudi (Бекбуди) – na cześć Machmudchodży Bekbudiego, samarkandzkiego muftiego, działacza na rzecz oświaty i praw człowieka. Następnie przywrócono nazwę Karszy (Qarshi).

Szachrisabz

Kesz – Szachrisabz

Miasto w wilajecie kaszkadaryjskim. W starożytności stolica Sogdiany. Nazwa Szachrisabz (Shahrisabz), z perskiego „zielone miasto”, jest znana od XIV w. Wcześniej funkcjonowała nazwa Kesz.

Termez

Termez – Demetris – Ta-li-mi – Pattahissar – Termez

Stolica wilajetu surchandaryjskiego i najbardziej na południe wysunięte miasto Uzbekistanu, oddzielone od Afganistanu tylko rzeką Amu-darią. Prawdopodobnie ma ponad 2000 lat. Nazwa Termez oznacza z perskiego przeprawę na rzece. Wiadomo, że w VI w. p. n. e. Termez należał do Achemenidów, a w 329 r. p. n. e. został zdobyty przez Aleksandra Wielkiego. Następnie Demetrius, założyciel hellenistycznego Królestwia Grecko-Baktryjskiego nadał mu nazwę Demetris. Z kolei w czasach Królestwa Kuszanów miasto nazywało się Ta-li-mi. Kolejno należało także do Heftalitów, Sasanidów, Turkutów, Arabów, Seldżuków, Karachanidów i Imperium Chorezmijskiego. W 1220 r. Termez został zniszczony przez wojska Czyngis-chana. Odbudowany w XIII w., wchodził w skład państwa Timurydów, a następnie Szejbanidów. W II połowie XVIII w. podupadł, a na jego miejscu przetrwały tylko wsie Salawat i Pattahissar. W 1893 r. Emirat Buchary przekazał to miejsce Rosjanom, którzy zbudowali tam twierdzę i port rzeczny, zachowując nazwę Pattahissar (Паттагиссар). Starożytna nazwa Termez (Termiz) została przywrócona w 1928 r.

Guliston

Aczczikkuduk – Gribojedowka – Step Głodowy – Mirzaczul – Guliston

Stolica wilajetu syrdaryjskiego. W XIX w. w tym miejscu istniała wieś Aczczikkuduk (Аччиккудук), co oznacza studnię ze słoną wodą. W 1895 r., gdy doprowadzono tu linię kolejową, nazwę zmieniono na Gribojedowkę (Грибоедовка) od nazwy pobliskiej stacji. W 1905 r. przemianowano ją na Step Głodowy (Голодная Степь), a w 1922 r. – na Mirzaczul (Мирзачуль). Od 1959 r. obowiązuje nazwa Guliston.

Nawoi

Karmana – Nawoi

Stolica wilajetu nawojskiego. W 1958 r. tradycyjną nazwę Karmana (Кармана) zmieniono na Nawoi (Navoiy) na cześć średniowiecznego poety Aliszera Nawoi, który tworzył w języku czagatajskim.

Nurobod

Socgrad – Jużny – Sabir-Saj – Sowietabad – Nurobod

Miasto w wilajecie samarkandzkim. Powstało w 1964 r. jako osada górnicza w miejscu wydobycia rud uranu. Jeszcze wcześniej, podczas prac przygotowawczych w latach 1958-1962 miejsce to nazywano Socgrad (Соцград). W 1962 r. zaczęto używać nazwy Jużny (Южный), a przez pewien czas także Sabir-Saj (Сабир-Сай). W latach 1964-1989 obowiązywała nazwa Sowietabad (Советабад), a następnie Nurobod.

Kungrad

Żeleznodorożnyj – Kungrad

Miasto w autonomicznej Republice Karakałpackiej. Zostało założone podczas budowy linii kolejowej i stąd dawna nazwa Żeleznodorożnyj (Железнодорожный). W 1969 r. przemianowano je na Kungrad (Кунград, uzb. Qo‘ng‘irot, karakałp. Qon‘ırat). Nazwa ta pochodzi od turkijskiego plemienia Kongiratów.

Mam nadzieję, że po tak długim tekście będziecie mieli jeszcze ochotę czytać o tym, co było i minęło w innych krajach. Jeśli tak – poniżej znajdziecie linki. Gdybyście zaś chcieli dołączyć do grupy, piszcie na blogi.jezykowe1@gmail.com.

Austria

Viennese breakfast:  Było minęło – czasy CK

Chiny

Biały Mały Tajfun: YMCA

Finlandia

Suomika: Opisywanie przeszłości po fińsku

Francja

Demain viens avec tes parents: Było minęło – Les Années folles

Francuskie i inne notatki Niki: Było, minęło… Minitel – 30 lat francuskiego protoplasty internetu

FRANG: Było, minęło – 4 najbardziej (nie)zapomniane francuskie wynalazki

Gruzja

Gruzja okiem nieobiektywnym: Była sobie fabryka…

Hiszpania

Hiszpański na luzie: Hiszpańska przeszłość ciągle żywa: pesetas

Japonia

Japonia-info.pl: O-haguro – zwyczaj czernienia zębów

Litwa

Na Litwie: 10 miejsc na Litwie, które zmieniły się niemal nie do poznania

Niemcy

Nauka Niemieckiego w Domu: Było, minęło kiedyś w Niemczech

Niemiecka Sofa: Było, minęło…

Norwegia

Norwegolożka: Dawno temu w północnej Norwegii

Rosja

Dagatlumaczy.pl – Blog o tłumaczeniach i języku rosyjskim: Dawne miary rosyjskie

Turcja

Turcja okiem nieobiektywnym: Było-minęło… tureckie miasta kiedyś i dziś

Wielka Brytania

Angielska Herbata: Jak język angielski wyglądał tysiąc lat temu?

Angielski C2: Było minęło – służba (Downton Abbey)

Angielski dla każdego: 10 historycznych filmów o Wielkiej Brytanii

english-at-tea: Zamki w Wielkiej Brytanii, które muszę zobaczyć

Włochy

Studia, parla, ama: W 80 blogów – był lir, nie ma lira

Italia nel cuore: Co Napoleon ma wspólnego z włoską flagą?

Wielojęzyczne

uLANGUAGES: Jak wyglądała nauka języka w przeszłości?

---