Niedawno opublikowałam ogólny wpis o turkijskich obiektach i tradycjach na różnych listach UNESCO. Po kilku uzupełnieniach uznałam, że jest zdecydowanie za długi i trzeba go podzielić na dwie części. Tak więc w pierwszej części pozostaną obiekty przyrodnicze i kulturowe, natomiast poniżej znajdziecie wszystko, co dotyczy dziedzictwa niematerialnego oraz dokumenty zaliczone do Pamięci Świata.
Dziedzictwo niematerialne
Wpisy obejmujące dziedzictwo niematerialne znajdują się na następujących listach:
- liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony;
- liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
- rejestrze najlepszych praktyk w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego

- święto Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz (Azerbejdżan, Indie, Iran, Kirgistan, Uzbekistan, Pakistan, Turcja);
- święto wiosny Hıdırellez (Turcja, Macedonia);
Aszykowie İmran Həsənov i Əkbər Cəfərov. Instrument strunowy to saz.
- sztuka azerskich aszyków (Azerbejdżan);
Tak brzmi tar w wykonaniu Ağasəlima Abdullayeva.
- tar – rzemiosło i sztuka związana z tym instrumentem muzycznym (Azerbejdżan);
İmamyar Həsənov i jego kamança.
- sztuka wyrobu i gry na smyczkowym instrumencie strunowym kamança (Azerbejdżan, Iran);
- tradycyjna forma muzyczna muğam (Azerbejdżan);

- tradycyjna azerska sztuka tkania dywanów (Azerbejdżan);

- tradycyjna sztuka i symbolika chust kəlağayı (Azerbejdżan);

- wyrób miedzianych naczyń w regionie Lahıc (Azerbejdżan);

- kultura pieczenia i dzielenia się chlebem: lawaszem, katyrmą, jupką, jufką (Azerbejdżan, Iran, Kazachstan, Kirgistan i Turcja);

- tradycja przyrządzania i dzielenia się dolmą (gołąbkami w liściach winogron), jako element tożsamości kulturowej (Azerbejdżan).
- sztuka Ujgur Muqam w regionie Xinjiang (Chiny);

- epos o Manasie (Chiny);

- epos o Korkut Ata (Dede Korkut; Turcja, Azerbejdżan, Turkmenistan);
- tradycja budowania jurt kirgiskich i kazachskich (Kazachstan, Kirgistan);
Utwór z gatunku küj – „Akku” Nurgisy Tlendijewa w wykonaniu Ajgül Ülkenbajewej.
- tradycyjna sztuka kazachska dombra küj (Kazachstan);
Kazachski ajtys – rywalizacja na improwizowane przyśpiewki, również z dombrą.
- sztuka improwizacji ajtysz/ajtys (Kazachstan, Kirgistan);

- tradycyjna gra w kości asyk (Kazachstan) – o jej kirgiskim odpowiedniku pisałam przy okazji Światowych Igrzysk Koczowników;

- kazachskie zapasy küres;
Współczesny kirgiski akyn Estebes Tursunalijew (1931-2005).
- wiosenne rytuały kazachskich hodowców koni;
- sztuka akynów, kirgiskich opowiadaczy eposów (Kirgistan);

- sztuka wyrobu tradycyjnych kirgiskich dywanów z filcu ała-kijiz i szyrdak (Kirgistan);
Sajakbaj Karałajew (1894-1971), najsławniejszy kirgiski manasczy – recytator eposu.
- kirgiska trylogia epicka: „Manas”, „Semetej” i „Sejtek” (Kirgistan);

- tradycyjna gra konna kök börü (көк бөрү) – patrz Światowe Igrzyska Koczowników (Kirgistan);
Turkijski epos Görogly został wpisany na listę jako element kultury Turkmenistanu. Tu w wykonaniu Dörtguly Durdyýewa.
- pieśni epickie Görogly (Turkmenistan);
- obrzęd ze śpiewami i tańcami küşdepdi (Turkmenistan);
- muzyka Szaszmakom (Uzbekistan, Tadżykistan);
- przestrzeń kulturowa regionu Bojsun (Uzbekistan);
- tradycja muzyczna Katta Ashula (Uzbekistan);
- askiya, sztuka dowcipnych dialogów (Uzbekistan);

- kultura i tradycja pilawu (Uzbekistan);

Polowanie z ptakami drapieżnymi jest tradycją w wielu regionach świata. Wprawdzie wśród państw, które zgłosiły je do UNESCO, nie ma żadnego państwa turkijskiego, lecz wielu sokolników z Mongolii to Kazachowie.
- sokolnictwo (Arabia Saudyjska, Austria, Belgia, Czechy, Francja, Hiszpania, Katar, Korea Południowa, Maroko, Mongolia, Niemcy, Portugalia, Syria i Zjednoczone Emiraty Arabskie);
- sztuka meddah – publiczni opowiadacze historii (Turcja);

- ceremonia Mevlevi Sema – taniec derwiszy (Turcja);
- tradycja bardowska Âşıklık (Turcja);
- teatr cieni Karagöz (Turcja);
- festiwal zapasów w oliwie Kırkpınar (Turcja);
- Semah – rytuał wyznawców alewizmu-bektaszyzmu (Turcja);
- tradycyjne spotkania dyskusyjne Sohbet (Turcja);
- świąteczna potrawa keşkek (Turcja);
- święto Mesir Macunu (Turcja);
- tradycja parzenia i picia kawy (Turcja);

- sztuka marmurkowania Ebru (Turcja);
- tradycyjne rzemiosło wyrobu naczyń ceramicznych Çini (Turcja).
Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony

- czowkan, tradycyjny sport konny w Republice Azerbejdżanu (Azerbejdżan);
- Yallı (Köçəri, Tənzərə) – tańce ludowe z Nachiczewania (Azerbejdżan);
- sztuka akynów, kirgiskich opowiadaczy eposów (Kirgistan);
- meshrep (Chiny);
- język gwizdów (Turcja).
Rejestr najlepszych praktyk w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego

- Ośrodek Rozwoju Rzemiosła w Margilanie – ochrona tradycyjnych technologii produkcji atłasu i adrasu (Uzbekistan).
Pamięć Świata
- średniowieczne rękopisy z zakresu medycyny i farmacji, Azerbejdżańska Akademia Nauk, Baku, Azerbejdżan;
- kolekcja rękopisów Chodży Achmeda Jasawiego w języku tureckim, Biblioteka Narodowa Republiki Kazachstanu, Ałmaty, Kazachstan (Kazachstan, Dania);
- zbiór dokumentów audiowizualnych ruchu antynuklearnego Nevada-Semipałatyńsk, Centralne Archiwum Państwowe Republiki Kazachstanu oraz Centralne Archiwum Państwowe Dokumentów Filmowych, Fotograficznych i Dźwiękowych, Ałmaty, Kazachstan (Kazachstan);
- zbiór archiwalny Morza Aralskiego (Kazachstan);
- traktaty pokojowe (ahdnames), zawarte od II połowy XV do końca XVIII w. między Królestwem Polskim i Cesarstwem Tureckim, Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD), Warszawa;
- zbiór historycznych nagrań z zakresu etnomuzykologii, etnolingwistyki i filologii z lat 1889-1955 Archiwum Fonograficznego z Sankt Petersburga (Rosja);
- tabliczki gliniane Hetytów z Boğazköy, Muzeum Archeologiczne w Stambule oraz Muzeum Cywilizacji Anatolijskich w Ankarze (Turcja);
- dzieła naukowe arabskich uczonych z Obserwatorium Kandilli i Instytutu Badań nad Trzęsieniami Ziemi, Uniwersytet Boğaziçi, Obserwatorium Kandilli i Instytut Badań nad Trzęsieniami Ziemi, Stambuł (Turcja);
- „Księga podróży” Ewliji Czelebiego, Biblioteka Muzeum Pałacu Topkapı oraz Biblioteka Rękopisów Süleymaniye, Stambuł (Turcja);
- dzieła Awicenny, Biblioteka Rękopisów Süleymaniye, Stambuł (Turcja);
- archiwum kupca asyryjskiego ze wzgórza Kültepe, Turcja;
- rękopis Koranu Muszaf Usmana, Rada Muzułmanów Uzbekistanu, Taszkent (Uzbekistan);
- kolekcja rękopisów z Azji Środkowej Instytutu Studiów Orientalnych im. Al-Biruniego, Uzbecka Akademia Nauk, Taszkent (Uzbekistan).
Źródło głównego zdjęcia: https://www.radioazadlyg.org/a/24529279.html