Niedawno opublikowałam ogólny wpis o turkijskich obiektach i tradycjach na różnych listach UNESCO. Po kilku uzupełnieniach uznałam, że jest zdecydowanie za długi i trzeba go podzielić na dwie części. Tak więc w pierwszej części pozostaną obiekty przyrodnicze i kulturowe, natomiast poniżej znajdziecie wszystko, co dotyczy dziedzictwa niematerialnego oraz dokumenty zaliczone do Pamięci Świata.

Dziedzictwo niematerialne

Wpisy obejmujące dziedzictwo niematerialne znajdują się na następujących listach:

• liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony;
• liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
• rejestrze najlepszych praktyk w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego

• święto Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz (Azerbejdżan, Indie, Iran, Kirgistan, Uzbekistan, Pakistan, Turcja);

• święto wiosny Hıdırellez (Turcja, Macedonia);

Aszykowie İmran Həsənov i Əkbər Cəfərov. Instrument strunowy to saz.

• sztuka azerskich aszyków (Azerbejdżan);

Tak brzmi tar w wykonaniu Ağasəlima Abdullayeva.

• tar – rzemiosło i sztuka związana z tym instrumentem muzycznym (Azerbejdżan);

İmamyar Həsənov i jego kamança.

• sztuka wyrobu i gry na smyczkowym instrumencie strunowym kamança (Azerbejdżan, Iran);

• tradycyjna forma muzyczna muğam (Azerbejdżan);

• tradycyjna azerska sztuka tkania dywanów (Azerbejdżan);

• tradycyjna sztuka i symbolika chust kəlağayı (Azerbejdżan);

• wyrób miedzianych naczyń w regionie Lahıc (Azerbejdżan);

• kultura pieczenia i dzielenia się chlebem: lawaszem, katyrmą, jupką, jufką (Azerbejdżan, Iran, Kazachstan, Kirgistan i Turcja);

• tradycja przyrządzania i dzielenia się dolmą (gołąbkami w liściach winogron), jako element tożsamości kulturowej (Azerbejdżan).

• sztuka Ujgur Muqam w regionie Xinjiang (Chiny);

• epos o Manasie (Chiny);

• epos o Korkut Ata (Dede Korkut; Turcja, Azerbejdżan, Turkmenistan);
• tradycja budowania jurt kirgiskich i kazachskich (Kazachstan, Kirgistan);

Utwór z gatunku küj – „Akku” Nurgisy Tlendijewa w wykonaniu Ajgül Ülkenbajewej.

• tradycyjna sztuka kazachska dombra küj (Kazachstan);

Kazachski ajtys – rywalizacja na improwizowane przyśpiewki, również z dombrą.

• sztuka improwizacji ajtysz/ajtys (Kazachstan, Kirgistan);

• tradycyjna gra w kości asyk (Kazachstan) – o jej kirgiskim odpowiedniku pisałam przy okazji Światowych Igrzysk Koczowników;

• kazachskie zapasy küres;

Współczesny kirgiski akyn Estebes Tursunalijew (1931-2005).

• wiosenne rytuały kazachskich hodowców koni;
• sztuka akynów, kirgiskich opowiadaczy eposów (Kirgistan);

• sztuka wyrobu tradycyjnych kirgiskich dywanów z filcu ała-kijiz i szyrdak (Kirgistan);

Sajakbaj Karałajew (1894-1971), najsławniejszy kirgiski manasczy – recytator eposu.

• kirgiska trylogia epicka: „Manas”, „Semetej” i „Sejtek” (Kirgistan);

• tradycyjna gra konna kök börü (көк бөрү) – patrz Światowe Igrzyska Koczowników (Kirgistan);

Turkijski epos Görogly został wpisany na listę jako element kultury Turkmenistanu. Tu w wykonaniu Dörtguly Durdyýewa.

• pieśni epickie Görogly (Turkmenistan);

• obrzęd ze śpiewami i tańcami küşdepdi (Turkmenistan);

• muzyka Szaszmakom (Uzbekistan, Tadżykistan);
• przestrzeń kulturowa regionu Bojsun (Uzbekistan);

• tradycja muzyczna Katta Ashula (Uzbekistan);

• askiya, sztuka dowcipnych dialogów (Uzbekistan);

• kultura i tradycja pilawu (Uzbekistan);

• ołoncho – jakucki epos bohaterski;

Polowanie z ptakami drapieżnymi jest tradycją w wielu regionach świata. Wprawdzie wśród państw, które zgłosiły je do UNESCO, nie ma żadnego państwa turkijskiego, lecz wielu sokolników z Mongolii to Kazachowie.

• sokolnictwo (Arabia Saudyjska, Austria, Belgia, Czechy, Francja, Hiszpania, Katar, Korea Południowa, Maroko, Mongolia, Niemcy, Portugalia, Syria i Zjednoczone Emiraty Arabskie);

• sztuka meddah – publiczni opowiadacze historii (Turcja);

• ceremonia Mevlevi Sema – taniec derwiszy (Turcja);

• tradycja bardowska Âşıklık (Turcja);

• teatr cieni Karagöz (Turcja);

• festiwal zapasów w oliwie Kırkpınar (Turcja);

• Semah – rytuał wyznawców alewizmu-bektaszyzmu (Turcja);

• tradycyjne spotkania dyskusyjne Sohbet (Turcja);

• świąteczna potrawa keşkek (Turcja);

• święto Mesir Macunu (Turcja);

• tradycja parzenia i picia kawy (Turcja);

• sztuka marmurkowania Ebru (Turcja);

• tradycyjne rzemiosło wyrobu naczyń ceramicznych Çini (Turcja).

Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony

• czowkan, tradycyjny sport konny w Republice Azerbejdżanu (Azerbejdżan);

• Yallı (Köçəri, Tənzərə) – tańce ludowe z Nachiczewania (Azerbejdżan);
• sztuka akynów, kirgiskich opowiadaczy eposów (Kirgistan);

• meshrep (Chiny);

• język gwizdów (Turcja).

Rejestr najlepszych praktyk w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego

• Ośrodek Rozwoju Rzemiosła w Margilanie – ochrona tradycyjnych technologii produkcji atłasu i adrasu (Uzbekistan).

Pamięć Świata

• średniowieczne rękopisy z zakresu medycyny i farmacji, Azerbejdżańska Akademia Nauk, Baku, Azerbejdżan;
• kolekcja rękopisów Chodży Achmeda Jasawiego w języku tureckim, Biblioteka Narodowa Republiki Kazachstanu, Ałmaty, Kazachstan (Kazachstan, Dania);
• zbiór dokumentów audiowizualnych ruchu antynuklearnego Nevada-Semipałatyńsk, Centralne Archiwum Państwowe Republiki Kazachstanu oraz Centralne Archiwum Państwowe Dokumentów Filmowych, Fotograficznych i Dźwiękowych, Ałmaty, Kazachstan (Kazachstan);
• zbiór archiwalny Morza Aralskiego (Kazachstan);
• traktaty pokojowe (ahdnames), zawarte od II połowy XV do końca XVIII w. między Królestwem Polskim i Cesarstwem Tureckim, Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD), Warszawa;
• zbiór historycznych nagrań z zakresu etnomuzykologii, etnolingwistyki i filologii z lat 1889-1955 Archiwum Fonograficznego z Sankt Petersburga (Rosja);
• tabliczki gliniane Hetytów z Boğazköy, Muzeum Archeologiczne w Stambule oraz Muzeum Cywilizacji Anatolijskich w Ankarze (Turcja);
• dzieła naukowe arabskich uczonych z Obserwatorium Kandilli i Instytutu Badań nad Trzęsieniami Ziemi, Uniwersytet Boğaziçi, Obserwatorium Kandilli i Instytut Badań nad Trzęsieniami Ziemi, Stambuł (Turcja);
• „Księga podróży” Ewliji Czelebiego, Biblioteka Muzeum Pałacu Topkapı oraz Biblioteka Rękopisów Süleymaniye, Stambuł (Turcja);
• dzieła Awicenny, Biblioteka Rękopisów Süleymaniye, Stambuł (Turcja);
• archiwum kupca asyryjskiego ze wzgórza Kültepe, Turcja;
• rękopis Koranu Muszaf Usmana, Rada Muzułmanów Uzbekistanu, Taszkent (Uzbekistan);
• kolekcja rękopisów z Azji Środkowej Instytutu Studiów Orientalnych im. Al-Biruniego, Uzbecka Akademia Nauk, Taszkent (Uzbekistan).

Źródło głównego zdjęcia: https://www.radioazadlyg.org/a/24529279.html

---