To już ostatnia część artykułu o tradycjach związanych z tuwińską jurtą. Tym razem poeci, których zainspirował przenośny dom koczowników. Tłumaczenie i przypisy własne.

Jurta w tradycyjnej kulturze tuwińskiej – część V (ost.)

Mongusz Bajyr-ooł (Монгуш Байыр-оол)

(kandydat nauk filozoficznych, starszy pracownik naukowy sektora socjologii Tuwińskiego Instytutu Badań Humanistycznych przy Rządzie Republiki Tuwy)

(część I)

(część II)

(część III)

(część IV)

(oryginał artykułu)

Ostatnio o jurtach koczowników Azji zaczęli pisać filozofowie i psycholodzy. Jednakże pamięć o jurcie i jej filozofia najżywiej tkwi w wierszach rosyjskich i zagranicznych poetów, spadkobierców nomadów Azji. W 2004 r. w Kyzyle ukazała się książka „Өгге йөрээл” (“Błogosławieństwo dla jurty”), która zaczyna się liryczno-filozoficznym poematem Eduarda Midżita (Эдуард Мижит)¹ “Jurta”:

Otwórzmy drzwi i, przekroczywszy próg,
Z pokłonem wejdźmy do tuwińskiej jurty –
Wielkiego daru naszych przodków
I przez matkę, czekającą na swe dzieci
Nie dając zgasnąć ogniowi paleniska,
Z ciepłą pieszczotą powita nas jurta.

(Ögge jöreel…, 2004: 8).

Przytoczę także inne wiersze poetów rosyjskich i zagranicznych, którzy urodzili się i wychowali w jurtach lub zapoznali się z ich wspaniałością.

Znany badacz tuwińskiego szamanizmu Mongusz Kenin-Łopsan (Моңгуш Кенин-Лопсаң):

Jurta, gdzie rozbrzmiał mój pierwszy śmiech,
Jurta, gdzie po raz pierwszy płakałem.
Jurta, moje źródło, początek początków,
Jurta, w której wszystkie rzeczy są żywe.

(Tamże, 21).

Władimir Seren-ooł (Владимир Серен-оол)³ tak pisze o domostwie:

Twoja droga – i trudna, i daleka,
Zatęskniłeś za przytulnością,
Zajrzyj do mnie bez uprzedzenia,
Do prostej filcowej jurty.

(Tamże, 33).

Aleksander Dardżaj (Александр Даржай)⁴:

Jasna rzeczułka, gdzie często w sajzanak⁵
Grałem kamyczkami aż do nocnych gwiazd,
Dymy jurt pasterskich, gdzie snułem marzenia
Nigdy nie przestaną serca rozgrzewać.

(Tamże, 52).

Zoja Namzyraj (Зоя Намзырай)⁶:

Za górskimi grzbietami
Gdzie zatrzymał się czas
Tam jurta mojej mamy
Niczym księżyca blask.

(Tamże, 64).

Arżan Adarow (Аржан Адаров)⁷:

Koczownicze z nas plemię, co trwa już tysiąc lat.
Żyliśmy na tej ziemi, jak krótkotrwali goście.
Wraz z trawą zmienialiśmy się w bielejące kości.
I w milczących kurhanach po nas jedyny ślad.

(Tamże, 76).

(…)

Nikołaj Kuułar (Николай Куулар)⁸:

Jurta

Przypomina pierś kobiety:
Jest w niej ciepło macierzyństwa
Oraz mleczne pokrewieństwo.
Jurta jak matka pamięta
Pierwszy tupot niemowlęcych
Słabych nóżek
Pierwszy ścięty pukiel włosów
I słów pierwszych zadziwienie.

(Tamże, 119).

Uważa się, że w połowie lat 50. w Tuwie zakończyła się przymusowo-dobrowolna kolektywizacja i przejście koczowników na osiadły tryb życia. Ludność osiadła nie potrzebowała już jurty. Teraz żyją w niej tylko pasterze. Sama jurta też zmieniła się nie do poznania. Oprócz jej drewnianego szkieletu zawiera ona bardzo dużo materiału innego niż oryginalny. Trudno znaleźć prawdziwą filcową jurtę.

Filcowa jurta jest teraz pomnikiem kultury materialnej dawnych etnosów turkijsko-mongolskich, przetworzoną przez kulturę przestrzenią koczowników Azji, mikrokosmosem, małym kręgiem, światem własnego istnienia. Jurta to świat, w którym żyje rodzina, świat codzienności, gdzie koczownik się rodzi, rośnie, zakłada rodzinę, przekazuje wartości i odchodzi na tamten świat.

Przypisy

¹ Eduard Midżit (ur. 1961) – tuwiński poeta, pisarz, dramaturg i tłumacz.

² Mongusz Kenin-Łopsan (ur. 1925) – jedna z najbardziej znaczących postaci współczesnej Tuwy; działacz kulturalny, etnograf, pisarz, poeta, publicysta i tłumacz, autor kilkudziesięciu prac, wyróżniony tytułem najwyższego szamana Tuwy.

³ Władimir Seren-ooł (1942-1994) – tuwiński poeta, pisarz i dramaturg.

⁴ Aleksander Dardżaj (1944-2016) – tuwiński poeta, pisarz, publicysta, tłumacz i polityk.

⁵ Sajzanak – tradycyjna tuwińska gra z wykorzystaniem kamieni.

⁶ Zoja Namzyraj (ur. 1941) – tuwińska poetka.

⁷ Arżan Adarow (1932-2005) – ałtajski poeta, pisarz i publicysta.

⁸ Nikołaj Kuułar (ur. 1958) – tuwiński poeta i pisarz.

Bibliografia

Vajnštejn S. I., 1991. Mir kočevnikov centra Azii. Moskva

Kurbatskij G. N., 2004. Ûrta v fol’klornom soznanii tuvincev // Bašky. № 4.

Lamažaa Č. K., 2013. Tuvinovedenie: novye gorizonty. Moskva.

Lukov Val. A., Lukov Vl. A., 2008. Tezaurus: sub″ektnaâ organizaciâ gumanitarnogo znaniâ. Moskva.

Tezisy i materialy Kongressa nacionalnyh sistem obrazovaniâ „Ûrta – tradicionnoe žiliŝe kočevyh narodov Azii”, (Kyzyl, 14-18 iûlâ 2004), 2004. Kyzyl.

Ögge jöreel (blagoslovenie ûrte), 2004. Kyzyl.

Źródło zdjęć: https://www.tuva.asia/

---