Niedawno w Kazachstanie, innych państwach Azji Centralnej i nie tylko obchodzono Nauryz (Nooruz, Nowruz, Nevruz) – święto równonocy wiosennej, które dawniej utożsamiano z początkiem nowego roku. Przedstawiam własny przekład wywiadu z kazachskim etnografem Babakumarem Kinajatuły, który ukazał się na portalu Azattyq.org. Jest to wpis w ramach chińsko-japońsko-turkijskiej Unii Azjatyckiej, w której piszemy właśnie o dniu równonocy wiosennej.

„Nauryz bierze początek z mitologii indoirańskiej”

W dniach wiosennego święta, znanego Kazachom jako  „Ułystyng uły küni” („Ұлыстың ұлы күні” – „Wielkie Święto Państwowe”) Azattyq rozmawia z etnografem o historii Nauryzu i jego znaczeniu dziś.

Babakumar Kinajatuły (Бабакумар Кинаятулы) jest naukowcem badającym historię, kulturę, życie i tradycje kazachskiego narodu. Napisał książkę pt. „Sajatszyłyk” („Саятшылық” – „Sokolnictwo” – przyp. tłum.), opublikował kilka zbiorów badań etnograficznych i uczestniczył w pracach nad pierwszą encyklopedią „Tradycyjny system kategorii etnograficznych, pojęć i nazw u Kazachów”.

Azattyk: W związku z historią święta Nauryz pojawia się wiele przypuszczeń. Łączymy je z zaratusztrianizmem. „Nie, to święto narodów muzułmańskich” – twierdzą niektórzy. Jaka jest historia Nauryzu?

Babakumar Kinajatuły: Nauryz nie ma nic wspólnego z kulturą islamską, w tym arabską. Pojęcie tego święta bierze początek w mitologii indoirańskiej. Jest to wspólne święto narodów Turanu, które rozprzestrzeniło się wśród narodów perskich i turkijskich zamieszkujących Azję Środkową i Centralną. W rozumieniu Kazachów jest to „Ułystyng uły küni”. „Ułys” to państwo, a więc ten dzień jest obchodzony jako Wielkie Święto Państwowe.

Skąd wzięło się pojęcie Wielkiego Święta Państwowego?

Podczas obchodów świąt przykłada się dużą wagę do symboli obfitości i dobra. Symbolem dobrobytu jest poczęstunek i bogaty dastarchan. W dawnych czasach takie poczęstunki wydawali ludzie bogaci, urzędnicy państwowi. To znaczy, że było to wielkie święto systemu władzy państwa. Dlatego utarło się pojęcie „Wielkiego święta ludowego”, czyli „święta państwowego”, „świętej uroczystości”.

Chciałbym wrócić do poprzedniego pytania. Czy istniały jakieś przesłanki dla tego, żeby rok zaczynał się właśnie od dnia równonocy?

Aby móc prowadzić rachubę lat i określać pory roku w starożytności, gdy jeszcze istniały antyczne lub średniowieczne państwa, niezbędne były oznaki odnowy czy też odrodzenia. Kalendarz ma duże znaczenie zarówno dla polityki, systemu podatkowego, odnowy w przyrodzie, jak i dla rozpoczęcia prac rolniczych. Jest także czynnik ideologiczny. Dlatego każdy nowy władcza brał się za wprowadzanie nowinek, przeprowadzanie reform. Jednakże są elementy, które pozostają niezmienne. Jest to kalendarz słoneczny. Określanie początku roku na podstawie kalendarza słonecznego jest bardzo wygodne. Dwa razy w roku następuje równonoc. Wyróżnia się dzień przesilenia letniego i zimowego. Przesilenie zimowe przypada na 22 grudnia, letnie – na 22 czerwca. Wyróżnia się także równonoc wiosenną i jesienną. Z historii wiadomo, że w czasach staroturkijskich na Ałtaju początek roku przypadał dokładnie na 22 czerwca. Zachowało się to dziś u narodu Sacha (Jakutów – przyp. tłum.), który wcześnie wyodrębnił się spośród narodów turkijskich. Ten naród obchodzi początek roku właśnie 22 czerwca.

Według istniejących informacji o okresie panowania Czyngis-chana początek roku był wówczas obchodzony w dniu równonocy jesiennej we wrześniu. W tym czasie bydło przybierało na wadze, było dużo mleka i hodowcom zwierząt było wygodnie świętować o tej porze roku. U innych narodów początek roku przypadał na 22 grudnia. Np. osiedli w Europie Węgrzy świętowali dzień przesilenia zimowego w przeddzień dnia narodzin Jezusa Chrystusa 25 grudnia. Teraz odradzają te tradycje. Znaczenie tego święta również wiąże się z odnowieniem i oczyszczeniem.

Jeśli mowa o 22 marca, to świętowanie nowego roku w tym dniu było bardzo rozpowszechnione na południu, wśród ludności, która zajmowała się rolnictwem na urodzajnych ziemiach. Zdaniem specjalistów w sferze kultury indoirańskiej Nauryz zaczęto świętować w VI-IV w. p. n. e. Było to bezpośrednio związane z zaratusztriańskim bóstwem Ahura Mazdą. Niektóre obyczaje i obrzędy, które są przedstawiane podczas Nauryzu w Azji Centralnej, w tym w południowych regionach Kazachstanu, świadczą o bezpośrednich powiązaniach z tymi czasami.

Jakie obrzędy ma pan na myśli?

Istnieją takie obrzędy kultowe jak oczyszczanie źródła i sadzenie drzew. Np. dla Hindusów krowa jest świętym zwierzęciem, więc przyjęło się u nich smarowanie bykom rodów, istnieje też obrzęd podniesienia wołów. Te obrzędy i rytuały są bezpośrednio związane z zaraniem Nauryzu.

W krajach Azji Centralnej, w tym wśród narodów perskojęzycznych, istnieją podobne tradycje obchodzenia Nauryzu. W Iranie zachowała się tradycja podawania na świątecznym dastarchanie siedmiu rodzajów zbóż. Poza tym u Kazachów zachowała się tradycja przygotowywania poczęstunku Nauryz koże z siedmiu rodzajów ziarna. Jaki sens ma przygotowywanie koże?

Każde święto czy wydarzenie ma swoje symbole ideologiczne. Uzbecy podczas obchodów Nauryzu gotują sumalak, a Afgańczycy – samanak. Z kolei Irańczycy podają na stół potrawy, których nazwy zaczynają się na literę sin. Dla Kazachów symbolem Nauryzu jest Nauryz koże. Na północy w dniu Nauryzu ciągle jeszcze trwa zima. Wiosna nadchodzi z 10-15-dniowym opóźnieniem. Dlatego w naszych północnych regionach Nauryz obchodzi się mniej więcej 20 kwietnia. Pewnie właśnie dlatego istnieje tradycja świętowania Nauryzu przez cały miesiąc.

W 1926 r. oficjalnie zniesiono świętowanie Nauryzu w Kazachstanie. Wznowiono je dopiero w 1988 r. Wznowienie obchodów święta dla narodu, który pod wpływem komunistycznej polityki omal nie utracił swojej ludowej tradycji, stało się wówczas „ruchani żanggyru” („рухани жаңғыру” – odrodzenie duchowe, przyp. tłum.), o którym mówimy dziś. Co dla niepodległego Kazachstanu oznaczała możliwość obchodzenia Nauryzu na oficjalnym szczeblu?

Tak, Kazachowie tego potrzebowali, aby podnieść narodowego ducha po wydarzeniach grudniowych*, aby ożywić pamięć narodu. Miało to znaczenie ideologiczne. Ta kultura nadal pełni swoje funkcje także po uzyskaniu suwerenności. Jest to święto ogólnonarodowe. Chciałbym, by było obchodzone jako święto odnowy, odrodzenia i dobra.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał Nurtaj Łachanuły (Нуртай Лаханулы)

Źródło: https://rus.azattyq.org/a/nauryz-interview-babakumar/29114592.html. Wszystkie zdjęcia pochodzą z tego samego artykułu.

* Wydarzenia grudniowe – mowa o krwawo stłumionych demonstracjach w Ałma-Acie i Karagandzie, które miały miejsce w grudniu 1986 r. i przeszły do historii jako Żełtoksan (kaz. желтоқсан – grudzień). Były to protesty przeciwko nowemu sekretarzowi generalnemu komunistycznej partii Kazachskiej SRR, Giennadijowi Kołbinowi. Kołbin, Rosjanin przysłany przez władze centralne i niemający dotychczas nic wspólnego z Kazachstanem, miał zastąpić na tym stanowisku odchodzącego na emeryturę Dinmuchameda Kunajewa, co nałożyło się na istniejące już wcześniej napięcia między Kazachami i Rosjanami (przyp. tłum.).

Bardziej ogólnie o tym święcie pisałam już na drugim blogu. Możecie także przeczytać o równonocy wiosennej w wydaniu japońskim (Japonia-info) i chińskim (Baixiaotai).