W tym roku przypada 170 rocznica urodzin Iwana Jakowlewa (Иван Яковлев; 1848-1930), czuwaskiego pisarza, tłumacza, nauczyciela i misjonarza, który wsławił się jako działacz na rzecz oświaty swojego narodu i twórca nowego alfabetu języka czuwaskiego. W związku z tym rok 2018 jest obchodzony w Czuwaszji jako Rok Iwana Jakowlewa, zaś 25 kwietnia – dzień jego urodzin – obchodzi się co roku jako Dzień Języka Czuwaskiego.

Iwan Jakowlew urodził się w miejscowości Koszki-Nowotimbajewo (Кошки-Новотимбаево czuw. Kănna Kuszki – Кăнна Кушки, tat. Küszki-Jaꞑa Timbaj – Күшки-Яңа Тимбай), czuwaskiej wsi w guberni symbirskiej (obecnie Republika Tatarstanu, rejon tietiuszyński). Wcześnie osierocony, wychowywał się w rodzinie sąsiada, Pachoma Kiriłłowa (Пахом Кириллов). W 1856 r. rozpoczął naukę w szkole parafialnej w pobliskich Starych Burundukach. Jako że przybrani rodzice również byli Czuwaszami, Iwan jako mały chłopiec w ogóle nie znał rosyjskiego. W latach szkolnych mieszkał u rosyjskiej rodziny Muszkiejewów, lecz mimo to początki były bardzo trudne – jak wspominał sam Jakowlew, zaczynał od wkuwania rosyjskich tekstów na pamięć.

Talent i pracowitość zrobiły jednak swoje. W 1860 r. Iwan Jakowlew dostał się do powiatowej szkoły w Symbirsku (Симбирск, czuw. Чĕмпĕр, obecnie Uljanowsk – Ульяновск), a wkrótce potem zaczął się kształcić na geometrę. W latach 1863-67 pracował jako mierniczy, co wiązało się z licznymi podróżami po guberni symbirskiej, kazańskiej i samarskiej. Dało mu to szerokie pole do obserwacji życia własnego narodu, lecz także Rosjan, Tatarów i Mordwinów. Pod wpływem tych spostrzeżeń uznał, że ich los można poprawić jedynie przez edukację, w związku z czym sam postanowił kontynuować własne kształcenie.

Po wielu trudnościach Iwan Jakowlew dostał się do Symbirskiego Gimnazjum Męskiego. Jeszcze w czasie nauki w nim sprowadzał do miasta czuwaską młodzież ze swojej rodzinnej wsi i nauczał ich samodzielnie. Zarabiał przy tym korepetycjami. W 1870 r. Jakowlew ukończył szkołę i otrzymał złoty medal za wyniki w nauce. Dzięki temu mógł dostać się na studia bez egzaminów wstępnych. Udało mu się także uzyskać wsparcie w postaci stypendium Karamzina.

Iwan Jakowlew rozpoczął zatem studia na wydziale historyczno-filologicznym Uniwersytetu Kazańskiego. Zastanawiał się także nad fizyczno-matematycznym, jednak już wtedy myślał o opracowaniu czuwaskiego alfabetu, dlatego też dokonał takiego, nie innego wyboru. Podczas studiów zapoznał się z rosyjskim wschodoznawcą Nikołajem Ilmińskim (Николай Ильминский), z którym kilka lat później połączyły go więzy rodzinne, w 1978 r. ożenił się bowiem z jego przybraną córką Jekatieriną Bobrownikową (Екатерина Бобровникова). Małżeństwo Jakowlewów miało pięcioro dzieci: Aleksieja, Natalię, Lidię, Nikołaja i Aleksandra. Z wyjątkiem Natalii i Aleksandra, którzy zmarli w dzieciństwie, pozostali troje poświęcili się różnym dziedzinom nauki.

Prace nad alfabetem Jakowlew rozpoczął już w 1871 r., decydując, że najlepiej będzie zapisywać go cyrylicą. Język czuwaski miał do tej pory tradycje piśmiennictwa runicznego, a także z wykorzystaniem alfabetu arabskiego. W XIX w. w użyciu była także cyrylica, jednak w zapisie stosowano po prostu alfabet rosyjski, nie uwzględniający czuwaskiej fonetyki. Pierwszy elementarz alfabetu czuwaskiego ukazał się już w 1972 r. Iwan Jakowlew wydawał go początkowo na własny koszt, mimo że sam borykał się z kłopotami finansowymi. Dalsze wydania były dwujęzyczne, czuwasko-rosyjskie. Autor był przekonany, że naród czuwaski może trwać i rozwijać się jedynie w oparciu o Rosję.

Alfabet Jakowlewa pierwotnie składał się z aż 47 liter. Gdy jednak autor przekonał się, że to za trudne do zapamiętania, pozostawił 25 liter i taka właśnie wersja weszła do dwujęzycznych elementarzy od 1873 r. Ogółem w latach 1872-1919 ukazało się 33 wydań elementarza. Obecnie język czuwaski jest zapisywany 37-literowym alfabetem, którego podstawą był jednak alfabet Jakowlewa.

W 1875 r. Jakowlew ukończył studia i podjął pracę jako inspektor czuwaskich szkół okręgu kazańskiego. Okręg ten obejmował szkoły aż pięciu guberni: kazańskiej, symbirskiej, samarskiej, saratowskiej i wiackiej. Jego dawny, domowy krąg uczniów stał się zaś podstawą do utworzenia jeszcze w 1871 r. Symbirskiej Szkoły Czuwaskiej, która w 1880 r. stała się szkołą pedagogiczną. Wykonał pionierską pracę, pisząc samodzielnie podręczniki i opracowania metodyczne oraz tłumacząc na czuwaski podręczniki rosyjskie, literaturę piękną i religijną. Do szkoły byli przyjmowani także Rosjanie i Tatarzy. Językiem wykładowym w początkowych klasach był czuwaski, a w miarę postępów w nauce także rosyjski. Oprócz rosyjskiego nauczano w niej arytmetyki, religii i języka starocerkiewnosłowiańskiego. Szkoła ta stała się wzorem i kuźnią kadr dla podobnych placówek przeznaczonych dla mniejszości narodowych na całym Powołżu. W 1878 r. Iwan Jakowlew wraz z żoną zorganizowali też oddział żeński. Jako że nie otrzymali od władz wsparcia ani pieniędzy, utrzymywali go na własny koszt, a Jekatierina Jakowlewa przez 10 lat była w nim jedyną nauczycielką.

Iwan Jakowlew pracował jako inspektor do 1903 r., zaś szkołę w Symbirsku prowadził do 1919 r. Przez cały ten czas aktywnie korespondował z rosyjskimi i zagranicznymi uczonymi, pisał i tłumaczył. W 1911 r. zakończył czuwaski przekład Ewangelii, a do 1922 r. pracował nad innymi księgami Biblii. Przetłumaczył także niektóre dzieła Puszkina i Lermontowa. Wydał również zbiory czuwaskich baśni, legend i pieśni ludowych. Ogółem przez całe życie wydał ponad 100 publikacji w języku czuwaskim.

Rewolucja nie zostawiła Jakowlewa ani jego dzieła w spokoju. Mimo że, jak sam twierdził, w czasach caratu przeżył wiele trudności, zmagając się ze szkolną biurokracją, dla bolszewików był jedynie przedstawicielem starego porządku. W latach 1918-19, będąc już w podeszłym wieku, spotkał się z licznymi prześladowaniami, zagrożone było też dalsze funkcjonowanie szkoły. Co ciekawe, wstawił się wówczas za nim sam Lenin. Jego ojciec Ilja Uljanow był bowiem niegdyś inspektorem szkół ludowych, dobrze znał Iwana Jakowlewa i swego czasu wsparł jego inicjatywę utworzenia szkoły w Symbirsku, rodzinnym mieście Uljanowów. Szkoła została uratowana (działała do 1956 r.), lecz Jakowlew i tak zakończył pracę z powodu złego stanu zdrowia i wraz z żoną przeprowadził się do Moskwy, gdzie mieszkał ich syn Aleksiej i córka Lidia.

Iwan Jakowlew zmarł w 1930 r. w wieku 82 lat, żona przeżyła go o sześć lat. Ich potomkowie, aż do praprawnuków, żyją w Moskwie i innych częściach Rosji do dziś.

Źródła: Visitvolga.ru, Idel.Реалии